В предыдущем номере “Paleoslavica” в материале о русалках (тексты 11, 19, 21, 23, 33, 42) мы упомянули “доброхожих” — демонических существах, сочетающих в себе свойственное домовым, полевым, лесовым, а иногда — и русалкам. Обозначив Восточное Полесье как ареал распространения представлений о них, считаем возможным, предположительно локализовать этот ареал Белорусско-Брянским пограничьем. В этом плане нами были исследованы населенные пункты Ветковского, Кормянского, Чечерского районов Гомельской области, Костюковичского района Могилевской области, Красногорского и Новозыбковского районов Брянской области. В своих предположениях относительно ареала распространения данного явления мы основываемся на том, что в известной нам этнографической литературе, описывающей более широкое культурное пространство, эти персонажи не встречаются.

В свое время мы попытались найти аналоги этому явлению. В результате были выявлены названия демонических существ, созвучные с “дабрахожымі”. Так, в быличках, приведенных Е. Р. Романовым, встречается “дабрахочы”, который соотносится с “лесавіком”. [1] В “Словаре белорусского наречія” И. И. Насовича находим: “Доброхоть. Добрый лесной духь, вызывающий заблудших в лесу на дорогу” [2]. В. И. Даль объясняет слово “доброхоть”, как “доброжелатель, радетель, радушник”. [3] В книге С. В. Максимова “Нечистая, неведомая и крестная сила”читаем: “Рассказывая о домовом, всего чаще называют его просто — “он” или “сам”, но чаще — “доброжилом или “доброхотом”. [4] В “Смоленском областном словаре”, составленном В. Н. Добровольским, так же приводится слово “доброхотъ”, однако с противоположным значением: “В брани особенно употребляется женщинами. Хучъ, доброхотъ!” [5] Наиболее четко черты доброхожего прослеживаются в “дабрахочем” (“дабрахоте”), описанном М.Чернавской, которого автор определяет как “лесного божка”.Прежде всего, это относится к отношениям доброхожего с людьми, по отношению к которым он выступает не как злой дух, а как праведный судья, опекающий людей благопристойных и карающий порочных.

Однако необходимо отметить, что, в отличие от кары доброхожего, его кара касается только здоровья виноватого перед ним человека и не распространяется на его хозяйство. Существенно и то, что и разговор с обиженным доброхочим, как и в случае с доброхожим ведется на языке жертвоприношения, состоящего из куска хлеба, щепотки соли и куска полотна. [6] В наших записях это дополняется специальными заговорами, примером которых являются заговоры “Ад ветру”. Также следует отметить существование в белорусской традиции текстов о происхождении домовых, лесовых, полевых, водяных от детей, скрытых Адамом и Евой от Бога по причине того, что их было много. Однако, как “доброхожие” они не определяются. [7] И если в тексте, приведенном П. В. Шейном: “… хазяевами па дамамъ, лисавыми па лисамъ, палявыми па палямъ, вадяными па вадам… ” [8] Тем не менее, в одном из зафиксированных нами текстов, в частности: “Казалі: “Дабрахожы, ці домахазяін”. Мая матка кажа: "Бывае, пайду ў пуню, а каля каня свечка стаіць. Гаворыць. “Добрага дня”, — галаву схілю. Так нічога маёй матке не было. Дабрахожы. Ён і каня глядзіць, ён і дамашні хазяін. Я сама бачыла, у сінянечкам ехаў. Я ў пуню іду, так: “Добры дзень хазяіну дамавому, палявому, яго дзеткам і саседкам!”. Iў пограб іду, так кажу… ” [9] — мы находим практически цитату из приведенного Евдокимом Романовым: “… на вутрени, у великодня, идзи з яйцом у лес, к бурелому, да скажы тры разы: “Христос воскрес, хозяин полявый, лесовый, домовый, водяный! С хозяюшкой, зъ дзетками!” [10] На наш взгляд, в данных текстах есть одно существенное отличие, а именно, место действия, что подтверждает нашу мысль о том, что под покровительством доброхожего находится не какой-то отдельный объект, а все пространство, принадлежащее роду, семье. И его появление на каком-нибудь из объектов этого пространства диктуется определенной ситуацией. Отсюда и такие, возникающие в локальных вариантах, определения как “дамашні хазяін”, “дамавы багатыр”, “лясны дамавы”, “палявы хазяін” и др.

Считаем необходимым напомнить некоторые другие позиции из нашей предыдущей публикации.

Согласно быличек, доброхожие происходят от детей, которых матери случайно задушили во сне. Это так называемые “прыспаныя дзеці”. По другим представлениям, доброхожие происходят от детей, которых родители или по каких-то причинах не покрестили, или, постыдившись количества своих детей (а это, по разным источникам, от шести до семидесяти двух), половину их утоили от Бога. За это Бог сделал детей невидимыми и превратил их в доброхожих, а часть — в русалок. Русалка, когда она выходит замуж, становится доброхожей.. Родителями этих детей считают как обычных людей, так и мифологических Еву и Адама, Ноя. В отдельных случаях появление доброхожих относят ко времени сотворения мира и связывают их с Саваофом.

Чаще всего доброхожих представляют в виде людей в чёрной, реже — в белой одежде, но обязательно “з бліскучымі (залатымі) гузікамі”. Иногда они появляются в виде вихрей (ветров, циклонов), змей, птиц, а также существ, полностью покрытых шерстью — овечек, собак и даже людей. По другим представлениям, доброхожий своим внешним видом напоминает хозяина своего дома. Более того, существует представление, что количество доброхожих соответствует количеству живущих в доме: “Сколькі сям’і ў нашым домі, столькі і той сям’і” [11], что полностью соотносится с их количеством в мире, а именно: “Казалі старыя людзі, што сколькі на свеце людзей відзімых, столькі і невідзімых” [12]. Доброхожий может сопровождать своего подопечного в границах пространства, принадлежащего роду, семьи, а в отдельных случаях и переходить эти границы.

Дабрахожых называют “невідзімымі людзямі”, “чорнымі людзямі”, “ўсаднікамі”, “багатырамі”, “віхрамі”. Эти названия связаны как с внешним видом, так и с происхождением этих персонажей. Справедливости ради, следует отметить, что во время экспедиционной работы нам приходилось сталкиваться с деструктурализацией образа, и к доброхожим относят как любых ходячих покойников, так и, например, лунатиков.

В свое время автор данной публикации подготовил несколько материалов о доброхожих. В основном они были представлены в сборниках региональных научных конференций и не доступны массовому читателю.[13] Надеемся, что данная публикация сможет познакомить с доброхожими более широкий круг интересующихся народной культурой.

При подготовке данной публикации использованы материалы, зафиксированные сотрудниками Ветковского музея народного творчества Л. А. Новиковой, Л. Д. Романовой, Г. Г. Нечаевой, Г.И. Лопатиным, сотрудником Государственного республиканского центра Российского фольклора М. М. Горшковым, а также сотрудниками фольклорной лаборатории Белорусского института проблем культуры Е. М. Богоневой и И. Ю. Смирновой, сделанные во время совместной экспедиции ВМНТ и БелИПК.

Особенности речи информантов сохраняются.

1. Романов Е. Р. Белорусскнй сборник. Вып. 4. Витебск, 1891. С. 215.

2. Приводится по изданию: Даль В. И. Толковый словарь живого великорусского языка. М, 1989. Т. 1. С. 445.

3. Приводится по изданию: Насовіч І. І. Слоўнік беларускай мовы. Мн., 1983. С.135.

4. Приводится по изданию: Максимов С. В. Нечистая, неведомая и крестная сила. СПб., 1994. С. 30.

5. Смоленскій областной словарь. Составилъ В. Н. Добровольский. Смоленск: Типографiя П. А. Силина. 1914. С. 171.

6. Сzаrnowsса Магуjа. ZаЬуtсі mitologii słowianskiej w zwyczajach ludu na Białiej Rusi dochowywane (gub. Mogilewska). — Dziennik Wileński, 1817, t. VI, № 34, s. 396 - 408. Прыводзіцца па выданнях: Каханоўскі Г. А.Беларуская фалькларыстыка. 1989, с.48; Зямная дарога ў вырай(Уклад. У. Васілевіча). Мн., 1999. С.492.

7.Добровольский В. Н. Смоленский этнографический сборник. Ч. 1. СПб., 1891. С. 87. Романов Е. Р. Белорусский сборник. Вып. 4. Витебск. С. 157.

8. Добровольский В. Н. Смоленский этнографический сборник. Ч. 1. СПб., 1891. С. 87.

9. От ж-цы п. Новое Залядье Ветковского р. Феськовой Елены Кондратьевны, 1914 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1991 г. Т. Т. 52. Л. 2.

10. Романов Е. Р. Белорусский сборник. Вып. 4. Витебск. С. 157.

11. От ж-цы д. Кашковка Красногорского р. Берёзы Марии Захаровны, 1916 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1993 г. Т. 11. Л. 18.

12. От ж-цы п. Гибки Ветковского р. Соломенной Анны Ивановны, 1909 г.р., зап. Новикова Л. А., Шолохов В. Г. в 1998 г. Т. 56. Л. 107.

13. Библиография приводится в материале: Геннадий И. Лопатин, “Раскажу табе пра русалак… ” (Представления о русалках по современным белорусским свидетельствам) — Paleoslavica. Cambridge. 2007. ХV. 275 – 292 с.

1-7. Ева была і Адам. Тады было царства на зямле. У цёплай стране. У Евы і Адама такое цела была, як… не было відна нічога. І Бог жа сказаў: “Вот, еты плод еш і вот еты”. А яблака не сказаў. А змей там сядзеў: “Во, Ева, эты плод самы лучшы. Пакушай. Самы лучшы плод”. Так, яна ўзяла ўкусіла етага яблака. І ён. І яго спакусіла. За то ж кажуць, што жэншчына мужчыну спакушае. Так у ніх стала нагасць. Ані з лапушша сталі шыць усё на свеце. Ну, Гасподзь прыйшоў і кажа: “Ну вот, табе, што, Ева, табе ў трудах дзяцей ражаць, а табе — хлеб рабатаць”. Ну, ему і каня, ужэ, Гасподзь даў пахаць. Прыдзе дзявал, сядзе на барану: “Дай мне! Дай мне!” Ён і к Богу, давай прасіць: “Госпадзі многаміласлівы! Што жэ мне аддаваць яму, ці жывых ці мёртвых?” Ён кажа: “Аддавай мёртвых”. Жылі па трыста гадоў, па дзевяцьсот жылі. Ён ждзе-ждзе дз’явал, ізноў прыходзе: “Аддай маё! Аддай маё!” Па трыста гадоў жылі. Усё адно, хто не памрэць, ідзець у ад, у ад. Ён жа аддаў — Адам. Ну Ева нараджала семсят дзяцей. Ну, Гасподзь прыйшоў і спрашыець: “Колькі ў цябе дзяцей?”. Яна кажа: “У мяне дзяцей трыцаць пяць”. А ён тады кажа: “Ну вот, тваі дзеці будуць відзімыя і невідзімыя. Нявідзімыя дзеці будуць відзімым урадзіць”. Так, ета, вот, што кажуць: “Дабрахожыя”. Вятры, вот, ета — дабрахожыя. Ну, калі ужо Адам памёр, пайшоў у вад. Ну, а Спасіцель, ён жа сілу не павярнуў. Вецер, во, дме. Выкрутэны ездзяць. І бачаць іх. І ударяць чалавека, і памірая, і калека. Во, што дзелаяць, раз невідзімыя. Шэпчаць ад яго, шэпчаць. Бачаць людзі. У пуню пойдзе, так каня гладзя. Бачаць людзі, каторыя дастойны. — А дабрахожы, ён злы ці добры? — Як і хазяін. Хазяін ё харошы кала жонкі, харашо жывець, плахі хазяін — плоха. Так і дабрахожыя. Чэлавек дажы бачыў, дажы — жылішча, дзе болей яны находзяцца, і кажа: “Еты хазяін харошы, а там неўпрасімы. Не ўпросіш ні у яком разе. Чалавека ударэ — і памрэ чэлавек”. — За што ударыць? — Не ўладзіш, ідзеш па сцежцы да плоха скажыш. Дажэ скаціну ўбівае ў пуні. А ў пуню як уходзіш, так: “Добры дзень Госпаду Богу. Добры дзень хазяіну дамавому і палявому, яго дзеткам і суседкам”. Так старыя людзі, бывала, хадзілі. І я так кажу — матка навучыла. — Як яны апранутыя? — Харошыя. У сінянечкам. Аж ззяе на іх усё. І старыя людзі бачылі. Дажэ маладыя бачылі. Як у дзеўку укажаецца, да ана не саглашаецца.

2. Вот, яўляюцца какіе-та людзі, дабраходжыя. Яны ў блісцяшчай адзежы. Як самы дарагі начальнік. Яго, як пабачыш, так паралізуе чалавека. І расказываюць це, што ўмеюць шаптаць, што вецер найдзе — і паралізуе чалавека.

3. Ат ветру стане, ат дабрахожых чалавеку, платочак чысты нясе, хлеба піражок, дзе крыніца ці дзе, пятнаццаць нітачак нясе, просе іх. У нас чалавек быў, так знаў, дзе харошы хазяін дабрахожы, а дзе плахі. Таго ўпросіш, а ў том месце не ўпросіш. Дзеўка ў нас ішла, на ракрэсах паляцела, гадоў сямнаццаць, красівенная дзеўка. А другая із ёй ішла, паднімае: “Уставай!” — “Ой, — кажа, — Марфачка, нага мая забалела”. Яны за яе да і ў бальніцу. А тады паняслі эты атнос — хлеба піражок, палаценца. Баба яе насіла. Так ён засвісцеў па уху ей. Яна кажа: “Спасіба за ўдар! Яшчэ ўдарь”. Тры разы ўдарыў. “А! — кажа, мяне не просяць! У бальніцу павялі!” Яна памерла, дзеўка тая. Дзе случыцца чалавеку, туды і носяць.

4. Адны жылі — мучалісь: карову ўдарыць, сцыць карова, коні выскачаць — уцякаюць. А тады другія перасялілісь на эта месца — і тым так было.

5. Людзі жылі, дом на раскрэсах стаяў. Так і карову ўбівалі. Хазяйка панесла карміць свіней, ён ногу соў ёй, яна плоха сказала. Так ляжала, атабрала ёй усё на свеце. Адшапталі трохі ей.

6. Вот, мой бацька быў у Румыніі на жалезнай дарозе. Дарогу вялі, а дом стаяў на пуцях на жалезных. Нада дом зносіць. Агенства прышло, давай эты дом ацэніваць: сколькі плаціць. Ну тады, старык вайшоў, дом крэпкі, каменны, так ён кажа: “Мой прадзед пражыў і дзед, і бацька мой і я б пражыў, да нада знімаць”. А румынская свадзьба ішла, дак усіх паваляла дамы, усё на свеце, а майго не зачапіла. Ані: “Давай, дзедушка, раскажы нам што эта такое”. Кажа: “Жыў такі чалавек, хазяйствам жыў, а дзяцей не было. Так ён узяў парня маладога — Івана ў парабкі. А пад павеццю біндзюк, так ён спаў улетку. Ну, пайшоў, кажа, спаць, паявілась к яму голая барышня, як маць нарадзіла. Ён спужаўся. Прыйшоў у хату, закалаціўся. Хазяйка: “Ванюша, хто цябе пабіў? Хто на цябе казаў?” — “Да ніхто нічога”, — не прызнаецца. Думае: “Ці мне здалось ці што?” Пайшоў у другі — пераначаваць у біндзюк, у сваю пасцель. Зноў паяўляеецца. І ён думае: “Што мне ўжэ дзелаць?” Прыйшоў хазяйцы сказаў, зажурыўся. Яна: “Што ты журысся? “ — “А, вот, цёця, паяўляецца ўначы голая барышня, як маць нарадзіла”. Яна кажа: “А ты, вот, у трэццяю ноч спрасі, што ей нужна”. І ён кажа: “Што вы паяўляцеся, што вам нужна з мяне?” — “А хачу пажаніцца”. Яна ляжыць. Ён пайшоў к хазяйцы, сказаў, што ляжыць. Хазяйка вынясла плацце вянчальнае, кальцо — усё-усё сваё. Падняла яе за руку. Надзела. Благаславіла. На Кут пасадзіла. Счас жа і свадзьбу давай дзелаць. Пачулі атўсюду, што такая вянчаецца. Здзелалі свадзьбу. Яна на Куце. Тада выйшла: “Ванюша, папрасі-ка ў папы праязднога жарябца”. Ён папрасіў, і яна: “Дайце нам, папа, пакатацца. Да толькі сматры, як мы выедзім, так закрой варота быстра. То шта людзі ўсякія — і валшэбнікі, усё ё”. Яны селі, так яна — у якую? У тую, што не нада руку вожкі браць. Яна яму не дала. Сама ўзяла, а кнут у ету ўзяла. Вароты закуталі, так яна па жэрябцу як лупнула, пад небяса панясло і дзярэўню снясло”. Так, у Ветцы быў правал, так мой бацька казаў: “Можа, румынская свадзьба ішла, як у Румыніі была?” І увязла Ванюшу. Дабрахожая — дзеўка.

7. Дабрахожая радзіла дзіцёнка. А ён падышоў. Яна гаворыт: “Хадзі майго дзіцёнка ўматай”. Ён уцякаць. Яна ўслед за ім. І сказала: “Будзе ў тваіх дзяцей непарадак!” Радзіліся дзве дзевачкі — і дзве нямых. Нада было што-небудзь кінуць.

От жительницы (ж-цы) п. Новое Залядье Ветковского р. Феськовой Алены Кондратьевны, 1914 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1991, 1992, 1996 гг. Т. 47. Ар. 9. Т. 52. Л. 2, 6-9, 39. Т. 108. Л. 23-24.

8-10. Эта старынныя разгаворы. Есць такія, ну, як вам сказаць, прэдстаўляюцца людзі, ня то шта вы іх бачыце. Вот, бывае, што і цяпер, во, падымецца вецер, і такой кацелкай круціць. Эта называецца “дабрахожыя ідуць”. Іх ніхто ня бача. Бывае, што, вот, каторы чалавек акуратна сабе вядзе, чыста, ну, дак, яму, бывае, і прадставіцца.

9. Дабрахожых завуць “палявыя хазяіны”. Ну, вот, у той старане, дзе ў нас Сіні калодзезь, ета бывае. Туды нясуць, “аднос” завецца. Ён ідзе і там ужэ просіць іх. Еслі ён ужэ ўладзя пагаварыць з імі, пашаптацца, тады ён прыме хлеб. Но толькі не ў відзе прынімае, што я вам аддаю і ён прынімае, еты палявы хазяін, а ложа ў апрыдзялённае места — на палаценца і сам уходзя. На трэці дзень, прымерна, ідзець ён туды і глядзіць: німа на тым месце тога, што ён паклаў. Ён тады знае, што ён прыняў, і тады чэлавеку ідзе палучэнне. Хадзілі валхвіць. “Валхвіць” — па-дзеравенску — “шаптаць”. Сціхі такія есць, малітвы.

10. У нас тут быў адзін мужык стары, ён ужэ ўмер даўно.І, вот, тут за рэчкай ішоў па дарозе, кажа, выходзе маладой чалавек, адзет у чорным касцюме, пугавіцы бліскучыя на ём. Ён выходзя і кажа: “Здраствуйце! Добры дзень вам”. Ён гаворе: “Добры дзень!” — “Вы не відзілі лошадзя здзесь?” А ён, калі ішоў, так лошадзь хадзіла, такая, кажа, спраўная, вараная, чорная. Так, выходзя, кажа, маладой парань і кажа: “Вы не відзілі лошадзя здесь”. — “Пачаму, — кажа, — вот тут ходзя за кусцікам”. Павярнуўся, лошадзя тога ўжэ нет. Ён кажа: Мне так совесна стала, што я яго ўродзе абмануў, што сказаў, што лошадзь тута-ка”. Січас павярнуўся, і парня таго нет. Вот у такім відзе ета. Ну, ета дужа скромныя былі людзі, што не ругаліся, акуратна самі сябе вялі, чысценька адзяваліся. Ён, той старык, дажэ слова плахога не мог сказаць, такі акуратны быў мужык. Ну, цяпер, прымерна, такіх німа. Цяпер сільна людзі разўратныя.

От ж-цы д. Казацкие Болсуны Ветковского р. Давыденко Варвары Владимировны, 1925 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1996. Т. 52.. Л. 22-21.

11-12. Было дзвянаццаць дзяцей у бацькі, дак многа ж дзяцей, шэсць пахрасціў, а шэсць іскрыў. Вот у нас і людзі такія ё. Ані і січас у нас ё. У нас, можа, дзе хто і ёсць, но ўжэ німа тых людзей, каторыя зналіся. У нас адна, Перавессе — пасёлак, Паладушка, так зналася. Дак усё у яе браценнік быў, так яна ўсё казала: “Іван, хадзем на базар, я табе пакажу”. Дак паказывала яму на базары. Дак, казаў: “Такія малойцы, да ўсі ў блясцяшчых рямнях, званы такія, а яны ў чорных касцюмах, белыя рубашкі, гузікі залатыя. Разглядзецца якія!”. Іх ніхто ня бача. Хто знаецца з імі, толькі тэй бача. Хто ня знаецца, той ня бача. Жэншчына. І яна свайму браценніку, яны ж паказаліся яму. Значыць яны ўзлюбілі яго. Яна з імі У нас адзін малады парэнь ішоў з пасёлка, з Ляда на Сініцы, і ці ён іграў, хто гаворя, іграў да пеў, а хто гаворя, там ён аправіўся. Яны сказалі, што ён нам сон разрушыў. Ці ў два было, ці ў час, ці позжэ. Ляжаў ён шэсць нядзель. Дак, хадзіла эта самая жэншчына прасіць іх, яны сказалі: “Ён нам сон разрушыў”. Дак адзін кажа: “Давайце мы яго секаном, без глаз аставім. Глаз высячым”. А старшы сказаў, што “толькі умярцвіць! У тэй жа самы дзень, у чацвер, у тыя часы ён памрэ”. І памёр. У тэй жа самы дзень, тыя часы, як сказалі, і памёр. Не упрасіла яна іх.

12. У нас сечас зямля праклятая. А раньшэ была зямля святая. Нас старушкі сабяруць, расказывалі ўсё на свеце. Людзі зналі. Ўсё на свеце зналі. Мужык адзін, эта ў старае ўрэмя, павёз гной, навоз, у поле. Едзе на кані, вязе, і чуе, плачыцца маленькае дзіцятка. А ўзімку ж. Ён пад’ехаў, ляжыць голенькае. Ён устаў, здзеў з сабе шубу, рукаў атарваў і ў рукавок яго палажыў, утаптаў яго ў рукавок і палажыў яго на тое ж месца, де ён і ляжаў. Паехаў. І, вот, даганяе яго жэншчына з етым маленькім дзіцёначкам і гаворя: “Добры чылавек, чым цібя наградзіць?”. Ну, ён думаў-думаў, мужык: “Чым наградзіць?”. Дак, яна і кажа: “Я цябе награжу, трубка палатна тканага, калі жа ж ткалі, і усё ў трубкі маталі, толькі, — гаворя, — не раскатывайце да канца яго. Колькі будзіці жыць, столькі будзя і ета трубка”. Ну, а всё ж-такі шылі, шылі з тыя трубкі, а тады ж усё жонцы нада анцірасавацца, паглядзець. Ну, і расакатала — і ўсё. Такія былі людзі. Была святая зямля. Нільзя была нідзе, штобы дзе-небудзь на дарозе, што б хто-небудзь аправіўся ці што, а цяпер жа ў нас усё, сярядзі вуліцы сядзе і сядзіць. А тады ж няльзя. Тады, еслі ты сеў, дак ня ўстанеш. У старае ўрэмена была такое. (Што эта была за “жэншчына”?) А яна была…

От ж-цы д. Неглюбка Ветковского р. Демчихиной Ефросиньи Ивановны, 1925 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 2005 г. Т. 105. Л. 92-91.

13-15. Как мая мамка памерла? Прыбягае саседка: “Марына! Марына! Ідзі паглядзі, што ў нас з жытам за ноч стала!” Мамка прыбегла. Жыта паломлена – упавал ляжыць. Яна памалілась і зжала тое жыта. Ані яго абмалолі і паелі. Ім нічога, а мамка памерла. Эта ж не людзі і не коні патапталі, а дабрахочыя. Яго нельзя была жаць.

14. Адна жэншчына грабла сена. І ў кусце заплакал дзіцёнак маленькі. Яна тады абглядаецца: “Што ж плача дзіцятка?” Падходзіць – дзіцятка ляжыць ў кусьце – голенькае-голенькае. Вот, як нарадзілась, так і ляжыць. Яна тады гаворыць: “Божа мой! Што ж мне дзелаць? Чым мне яго накрыць?” Яна зняла з галавы платок і дзіця эта накрыла. Тады думае: “Ну што, эты платок? Давай спадніцу здзену!” Спадніцу здзела. Рашыла дамоў ужо ў рубашцы ісці. Запеленала этага дзіцёнка, як умела, і паклала ў гэты куст. Яна знала, што кто-та падклаў. Ну, а патом, колькі ана аташла ад таго места, выходзя жэншчына наперад ёй і гаворыт: “Чым мне вас наградзіць, за то, што вы майму дзіцёнку цела прыкрылі?” А яна: “Нічога не нада мне”. — “А колькі ў цябе дзяцей?” — “А ў мяне дзяцей пяць сваіх”. — “Ну, ты ўсё адно і гэтага пажалела, шостага, пакрыла і ў платок, і ў юбку. Ну, так на табе кусочак палатна”. Кагда-та палатно каталі ў трубкі. Яна ёй паўтрубкі палатна дала і гаворыт: “Вот, раскатывай эта палатно і шый сваім дзецям. Эта табе такі падарак. Толькі не раскатывай яго саўсім, штоб не бачыла, што там усяродку”. І яна ўсё шыла і шыла. Можа, і год, можа, і два. Патом захацелась ёй паглядзець, што там, усярэдзіне: “Што я раскатываю і шыю, а яна ўсё такая, трубачка?” Раскатала, паглядзела, пасьледнюю рубашачку пашыла і ўсё. А там нічога і не было. Проста невідзімае яно бралась, палатно. Яна дзетак і абшывала. Эта жэншчына невідзімая была.

15. Русалка — дабрахожая тая самая. Не хадзіце ў жыта, там русалкі паймаюць. А русалкі — страшныя, з жалезнымі цыцкамі. Зразу дзяцей убіваюць. Так пужалі, штоб дзеці не хадзілі ў жыта і не тапталі.

От переселенки (п-ки) из д. Бартоломеевка Ветковского р. Етипнёвой Матрёны Титовны, 1919 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1990, 1993 гг. в Ветке. Т. 53. Л. 16, 43, 3.

16-18. Хадзілі жэншчыны па грыбах ілі па ягадах, я ўжэ забыла, удзьвёх. І плача дзіцёнак. На зрэзаным дрэві ляжыць голенькі дзіцёнак і плача. Яна тады фартушок расперазала беленькі, жэншчына, укруціла яго да к сабе прыжала, ды гаворя: “Што ж он голенькі?”. Перад ёй аказалась жэншчына. — “Не, — кажа, — дамой не нясі, а перахрасці яго”. — “А як жа мне перахрасціць?” — “Падымі, — кажа, — вышэй галавы і скажы яму імя. Ежэлі хлопчык, то хлапецкае імя, а дзевачка — дзявіч’я”. Яна так і здзелала, і атдала ёй з фартушком етага дзіцёнка, і яна забрала, а ёй дала трубку палатна. “Вот, — гаворэ, — трубка табе палатна. Будзеш шыць рубашкі, ну, што там табе надо. Да канца не атматывай, а трошкі астаў да кладзі ў сундук, і ў цябе будзе трубка апяць, і ты будзеш ткаць і прясць, і будзеш адзета ўсё ўрэмя. А тады, перад смерццю, аддасі дочкі. Дочка ніхай так дзелае”. А яна, баба дурная: “Дай-ка я пагляжу!”. Раскатала палатно, а там рука жэнская, правая рука. І дзе дзелась рука? І палатна німа.

17. А то расказывалі, хадзілі дзяўчаты ў грыбы. І была красівая дзяўчына. Прыходзе к ёй парэнь красівы, у касцюме і гаворэ: “Пойдзеш за мяне замуж?” Яна гаворэ: “Пайду”. — “А калі за табой прыціці?” — “А калі прыдзеш”. Яна думала, эта такі парінь, а эта дабрахожы. Ён тры дні спусціў, прыходзе к ёй у хату. Шчапкі былі, усё атшчапілася. Ён паходзе к ёй, к краваці. “Ну, — гаворэ, — ты сказала пойдзеш? Пашлі”. Яна гаворэ: “Так я не пайду”. Яна думала ў сваты прыдуць. “Нет, — гаворэ, — пайдзём!” Яе за руку і павёў. Матка хадзіла на заўтра, плакала — і ўсё. Ну, дзе яна: Яе ж не відна. Яна ж не бачыла яе. І, вот, ужэ прашло гадоў сем ці колькі. Дзеваццы было ужэ сем гадкоў, а мальчыку — пяць. Яна ў яго папрасілась: “Пусці ты мяне к матцы даведацца”. Ён яе праводзіў да маста. “Вот, — гаворэ, — ежэлі будзеш назад іцціць, так скажы: “Каптур, мой муж, прыплыві ка мне”. Ежэлі пена красная будзе, значыць, я ўбіт, а белая, то я жыў”. Ну, і добра. Яна пашла. Прышла ў госці, пахадзіла і матцы гавора: “Вот, мамачка, ты мяне шукала па лясу, а я цябя бачыла, а ты мяне — не”. Браты сталі пытаць: “Хто ваш бацька?” Дзевачка ўзяла да і расказала, як, ужэ, матка будзе зваць бацьку, як будуць іцціць. Браты пашлі к етаму масту і сказалі: “Каптур, мой муж, плыві ка мне!” Ён прыплыў. Яны яго ўбілі. Яна пагасцявала, распрашчалася з раднымі і прышла: “Каптур, мой муж, плыві ка мне!” Прыплыла красная пена — значыць яго німа. Яна гаворэ: “Хто сказаў?” Хлопчык кажа: “Я не казаў”. — “Значыць, ты сказала:?” Дзевачка: “Ну, — гаворэ, — сказала”. — “Ну вот, ты будзь крапівай, штоб цябе людзі ругалі і клялі ўсю тваю жысць!” Ён жа на крапіву наступае і ругаецца, чалавек. А на сына сказала: “Ляці салаўём!” А сама ўляцела кукушкай. Пачаму кукушка ня ў’е гнязда і нясе ў чужое , і выводзюць. Таму шта кукушка з чалавека, салавей і крапіва.

18. Я жыла на Ўкраіне. Там мужык з жонкай клалі скірду. У нас гаворыцца “стог”, а там — “скірда”. Яны вот так длінна кладуць, не стогам, а длінна. Жонка была на скірдзе, таптала, а хазяін падаваў ёй сена. Яна ўжэ высока была. “Падышоў, — гавора, — чалавек высокі-высокі, пугаўкі залатыя, адзежа чорная, і мяне, — кажа, — спіхнуў з етае скірды”. Яна паляжала з нядзелю ў бальніцы і памерла. А ён тады маю куму ўзяў, той чалавек.

От п-ки из д. Воробъёвка Ветковского р. Лапицкой Людмилы Яколевны, 1925 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1995 г. в Ветке. Т. 54. Л. 44-42.

19. Русалак, па-мойму не было, но даказывае наука, што былі. Я чытаў пра этых русалак, пра дабрахожых. Дабрахожыя па крышах хадзілі. Мой брат быў дабрахожы. Вылячылі. Яму была восем гадоў. Устае ноччы і выходзя. Усё закрыта, замкнута — спят жа, зіма. Выходзя голы і хадзіў. Хадзіў па крышах. Хадзіў, прыходзіў і лажыўся. І ўсё заперта. “Кудой ты хадзіў?” Патом ужэ агледзілі эта дзела і давай яго лячыць. Ён і цяпер жыве. Яму восем гадоў было. Глядзят: німа “Куда ты ўходзіш? Кудой ты праходзіў? Сенцы закрыты хата, закрыта, і ты вышаў?” І началі наблюдаць: па крышах ходзіць, па снягу. І давай абрашчацца к знахарам.

От переселенца (п-ца) Ад п-ца из д. Воробъёвка Ветковского р. Гончарова Петра Васильевича, 1921 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 2000 г. в Ветке. Т. 17. Л. 24.

20-21. 205-206. Ён у кожным дварэ. У маей цёткі была дзеўка, дзевятнаццаць гадоў. Зімой грубку тапілі, яна сядзела на грубцы, проціў акна. І ўсе ў хаце. Яна: “Вой! Мамачка!” — “Чаго ты?” — “Вой, мамчка! — кажа, — З залатымі пугаўкамі пад нашым вакном стаяць. У шапчках, у бліскучых”. Яна ад тых пор забалела. Куды яе не вазілі па шаптухах, і ніхта ні адшаптаў. Эта — дабрахожы. Яна і памерла.

21. Мой дзед, маей маткі бацька, ехаў на Хлусаўшчыну, туда чэраз раку, у лес. А ў Хізах пажар. Ён гаворэ: “Я еду — трое, гараць шапкі на ніх. Я астанавіўся, кажу: “Куды вас Бог нясе?” А яны атвецілі: “Не відзіце, што, вон — пажар”. Яны на пажар ішлі. Адкуль яны бяруцца, Бог іх ведае. Так мне дзед расказываў. Утраіх, нараць, блішчаць усе.

От ж-цы д. Глыбовка Ветковского р. Ефремовой Надежды Андреевны, 1926 г.р., зап. Лопатин Г.И., Романова Л. Д. в 2000 г. Т. 96. Л. 22.

22-23. 10-12. У нас кажуць “случылася з ветру” чалавеку. Мой бацька ўмеў шаптаць. Называлася “Ад ветру”. А мы, вот, ніхто не пераняў із сям’і. А ён умеў шаптаць такое. Шэпча “Ад ветру”, а тады вады ў бутылачку нагаворэ, перальюць, як каму іціць ужо, далей, эта ж дзярэўня, рэчка, мост, так будзе казаць: “Як на мост узойдзіце, перавярніце бутылачку ўніз пробкай, мост перайдзеце, абратна пастаўце яе, і дайце папіць бальному і памыцца. Астальную ваду выліць шчытненька за парог пад дзверы”. Такое чутна было. Такое і цяпер-ка па традыцыі.

23. Я чула такую пагаворку. Шла жэншчына, рана, жыта жаць, рана-рана. Тады ж на зарэ хадзілі жыта жаць. Выйшла з двара, нямножка прайшла, к полю туды. Чуе — дзіцёнак: “Ку-га! Ку-га!“ — маленькі. Яна вярнулася, маленькі ляжыць дзіцёнак. А, божа мой! Нічога ж і ня брала”. Яна з сябе фартух, з сябе сарочку, разарвала рукаў, уматала таго дзіцёнка, прынесла, не пожню паклала. Дзіцёначык тый і спіць. Пакуль дамоў варочацца, німа тога дзіцёначка. Паглядзела: Божа мой! Ідзе ж дзіцёначак дзеўся? Яна ужэ і журыцца. Прышла дамой, сколькі ўрэмя правялось, ці дзень, ці што, чутна крычыць: “Кума! Кума! Хадзі-ка сюда!” Яна зірь: нікога не відна і “Кума! — крычыцца, — во, на табе навойчык. Сколькі ты будзеш жыць і навойчык да канца не разматывай, атматай, сколькі табе нада рубаху пашыць — сашый, атматай на фартух — сашый. Колькі табе нада — да канца не разматывай. І сколькі будзеш жыць, будзеш пользывацца этым”. Прышла эта жэншчына дамой і на сарочку сабе атмеряла. І на чэхлік атмеряла і на ўсю сям’ю паатмяряла, а палатно ўсё цягнецца з таго. А дзед стары бача, думае: “Пойдзе нявестка куды-небудзь, так я атвярнуся пагляжу, што эта такое?” Тая баба атвярнулася. Дзед падышоў, развярнуў. А там навойчык і ткачы маленькія сядзелі і ткалі ўсё эта палатно. Сколькі тая баба атразала, столькі яны і… А, як толькі разматаў, так нічога і не стала.

От ж-цы д. Казацкие Болсуны Ветковского р. Суднеко Анны Евсеевны, 1937 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1996, 2004 гг. Т. 52. Л. 26-28.

24. Спалі ў кляцях, то ж прыдавалася, такая лезе касматая рука, уродзе, табе ў ліцо. Скрозь расказалі.

От ж-цы д. Казацкие Болсуны Ветковского р. Феськовой Галины Ивановны, 1929 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1996 г. Т. 52. Л. 25.

25-26. 14-15. Эта ў нас, у Антонаўке, там раньшэ у нас была рэчка, кагда заснавалася Антонаўка, там тры сям’і купілі за сабак. У лесе пасяліліся. Ані абразавалі эту Антонаўку, і там працякала рэчка. Кагда ішчэ зямля была неадклятая, ну, ў лясу рэчка была, а тада абразавалася пасяленіе, і зямля была неадклятая, так пракляла мамаша рэчку, дзіця ўтапілася, яна пракляла рэчку, і рэчка ісчэзла, ручэй тот, вясной поўнасцю рэчка відна, што эта рэчка. А то на ўзгорку, у нас, пацярался хлопчык, шчэ расказывала прабабушка бабушке маёй, а бабушка мне. Так, кагда-та на этам бугарку пацярался хлопчык малы. А шукалі ўсё. І не было яго нядзелю. Тагда яўляецца как ні ў чом ні бывала і гавора. Яго спрашывают: “Дзе ж ты быў?”: А ён: “Во тут быў. Еслі б вы зналі, які тут красівы горад. Я глядзеў там малага хлопчыка”. І як прыглядзіцца, там дажэ і ціпер відны сцежкі на траве, як хто-та ходзіць.

26. Атносы ўсягда дзелаюць ноччу, у цемнае ўрэмя. Нада абязацельна чыста вымыцца, адзецца, і еслі жэншчына — должэн быць фартушок, і атносіш, там, кудась, на перакростак, у поле ілі ў лес. Атнес, спецыяльна нада малітву пачытаць. Атнес, палажыў, перавярнуўся і нада іцці не аглядывацца назад, там, што ня будзя. Там будуць прычуды быць, ні ў коем случае няльзя аглянуцца.

От ж-цы д. Казацкие Болсуны Ветковского р. Гутор Марии Васильевны, 1958 г.р., зап. Лопатин Г.И. в в 2004 гг. Т. 99. Л. 83.

27. Летась я гной важу. Мне цяжола. Тачка такая жалезная. Я па кучачцы. Мне цяжола так цягнуць. Тады гавару: “Тоспадзі! Хадзіце-ка мне дапамагаць! Да ўсі ж мае блізкія тут: і браты, і бацька, і матка! Усі хадзіце! Хадзіце, — кажу, — багатырская сіла!”. Госпадзі! Адкуль узяўся віхар такі? Падымае маю тачку з гноем і мяне ў воздух. Думаю: “Панясе і мяне з тачкай”. Я так наніз падаю і кажу: “Амінь! Амінь!” і тады тачка тая наніз устала, урэду ніякага не здзелала.

От ж-цы д. Казацкие Болсуны Ветковского р. Голды Елены Ефимовны, 1922 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1990 г. Т. 52. Л. 3.

28-30. Носяць на раскрэсы па такому поваду, гавораць “атнос носяць”. Так, еслі на скот, носяць у поле, на раскрэсы, хлеб, а еслі на чэлавека, так, здзесь, дома кладуць і выносяць “хазяіну як”, “ад хазяіна” — гавораць, — “стаў хазяіну” — этым чорным людзям, што іх не бачуць людзі.

29. Мне адна жэншчына расказывала. Ані па міластыні хадзілі. Так, там далека, у лесе раскрэсы, і стаіць засланы белы платочак, стаіць гарьшчок, а з чым мы, гаворэ, не паглядзелі. Жэншчына стаяла на каленьках, хазяіна прасіла. Ана мне расказала, а я расказала сваёй цётцы: так і так мне Хрысціна расказала. Цётка мне сказала: “Эта атнос”. Раз гарьшчок стаяў — на скаціну, а на чалавека хлеб носяць. Знаюшчы чалавек носіць, каторы знаецца з хазяінам. Ён жа пойдзе на раскрэсы і яго вызывае, ён з ім гавора. Тады хазяін прыдзе і скажа, ілі выздаравее чалавек, ілі памрэ, ілі будзе калекам.

30. Чэлавек нада знаюшчы, каторы знаецца з ім, з хазяінам. Ён пойдзе на раскрэсы і яго вызывае, ён з ім на ліцо гаворэ. Тады, кагда ён прыдзе, хазяін скажа, ілі выздаравее, ілі не выздаравее ён, ілі памрэ, ілі будзе калека.

От ж-цы д. Казацкие Болсуны Ветковского р. Квакухи Матрены Демьяновны, 1922 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1997гг. Т. 52. Л. 55.

31-32. Адзін чалавек пад’ехаў к крыніцэ вады напіцца. Напіўся, і падходзіць к яму дзевачка маленькая, савершэнна голенькая, і просіць: “Дайце мне што-небудзь адзець”. А ён на каня і ўбягаць. Яна бяжала следам і крыкнула: Вот, радзяцца ў вас дзеці і нямыя будуць! Што вы мне нічога ня кініця?” І, праўда, радзілісь дзве дзевачкі і обе нясыя. Нада была што небудзь з сябя зняць і бросіць.

32. Каля сіняга калодзезя ішоў парэнь з другой дзярэўні ад дзевушкі. Заблудзіў і натрапіў к Сіняму калодзезю. Каля Сіняга калодзезя, та весяленная была свадзьба. Асвяшчала ўсё. Асвяшчала агнём. Асвяшчала лампачкамі. Усім на свеце асвяшчала. Наперад к яму маладой чалавек у залатом ва ўсём: “Парань, чаго ты сюды папаў?” Ён кажа: “Я заблудзіўся”. — “А дзе ты быў?” — “Хадзіў да дзевушкі”. — “Вярнісь дамой на сваю дарогу і не гавары нікому. Толькі ты скажыш каму, ты заўтра ўмрош”. Ён ні казаў нікому да восемьсят двух гадоў. Як ёе сказаў — восемьсят два гады вышла — ён назаўтра памёр.

От ж-цы п. Новое Залядье Ветковского р. Хомяковой Прасковьи Ивановны, 1931 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1990г. Т. 52. Л.24.

33. Мне лет дзевяць-дзесяць было. Ганялі мы з хлопцамі каней у начное. І, вот, гдзе-та перад Міколай, пад вутра, сматру, стаіць мужык, рукі длінныя, воласы па ўсяму целу. Каня гладзіць, з уздзечкай іграецца. Толькі я хлопцам крыкнуў: “Хлопцы, сматрыце!” І он ісчэз.

От жителя (ж-ля ) д. Неглюбка Ветковского р. Саросеко Михаила Михайловича, 1917 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1992 г. Т. 108. Л. 12.

34. Бацька наш памёр, трыццаць гадоу не было. Ён паехаў пахаць, і наехаў віхар, невядзімец, і кнутом па яго каню, віхар, як ідзець дым. Конь як папудзіўся, і ён узяў да мацюкнуўся, у яго ручкі ад плуга асталісь, і паваліўся, ляжыць бацька. Iтут следствіе было такое: “А чагой-та Сцепанец ляжыць, а конь пабег?” Iпераход яму случыўся, і ён ляжаў тры дні. Прыйшоу знахар і кажа: “Знаеце, што? Будзе тры дні ён спаць, хай спіць, не варушыце яго. Колькі будзе спаць, хай спіць. Не чапайце!”. Баба спякла тры хлябіны. Знахар тэй прыйшоў і кажа: “Пячыце тры хлябіны”. Баба спякла тры хлябінкі, кругленькіх такіх, і пайшлі туды знахар тэй і баба, пакойніца, бацькі нашага. Знахар кажа:“Ежэлі возьме аднос тэй чалавек, каго ён усердзіў (бацька мацюкнуўся на багатыра), ежэлі ён будзе жыў, тэй чалавек… ”. Прыйшлі баба з этым знахарам, прынеслі тры булачкі, а тэй дзядзька, што знаў па этым дзялам, кажа: “Змер тэй чалавек, каго ён усердзіў, не шукайце, не лячыце, не думайце. Змер багатыр, зміраць і яму з маладых лет. Штоб зразу эта здзелалі, а ён змер, і эты будзе зміраць”. Бацька памер у дваццаць дзевяць гадоў. Чырок яго звалі. Ён з імі пагаманіў. Ён з імі вадзіўся. Ежэлі б не змер невядзімец, ён бы прыняў і прасціў.

От ж-цы д. Неглюбка Ветковского р. Барсуковой Марии Степановны, 1923 г.р., зап. Лопатин Г.И., Романова Л. Д. в 1999 г. Т. 85. Л. 37.

35. Калісь, казалі, адзін нож кінуў на віхар — із кроў’ю нож узяў і сам пагіб. Віхар ідзець, так ён вумнік: “Ага! Папробую!” І нож жыбануў.

От ж-цы д. Неглюбка Ветковского р. Барсуковой Марии Степановны, 1923 г.р., зап. Лопатин Г.И., Романова Л. Д. в 1999 г. Т. 62. Л. 101.

36-39. У нас быў чылавек. І ён дружыў із зладзеямі. Зладзеяў тых палавілі. А хто паўцякаў. А ён шчэ ў моладасці ішоў, другой дарогі не была, сцежка, ён на тую сцежку, канаўку перасягнуў, і рэчку нада была яму пераходзіць, кладачка ляжала, ён на кладачку, стаў іціць, жэншчына голая, распушчаныя воласы падышла, гаворе: “Перянясі мяне, скарэй”. Ён пастаяў, пастаяў: “Ну, садзісь. Перанясу”. Яна прыг на плечы. Яна паблагадарыла яго. Гаворыць: “Благадару цябе. Па худому ўрэмя я цябе знахаджуся”. “І калі, — гаворя, — прышоў на хвацеру, — так спужаўся, што бег бягом”. Матцы расказаў, яна сказала: “Нікому некалі ета не расказывай”. “Калі, —гаворя, — прывязалі мяне страляць, нікога перад сабой не бачыў, а толькі ўвідзіў тую жэншчыну. Яна гаворя: “Парань, ты рваніся, а я загараджу”. Я раз! рвануўся. А ён як стане стрыляць, курок адкажа, як стане стрыляць, курок адкажа. Штось калупаўся, я трэцці раз як ірвануўся, у ногі кінуўся паміж людзей, дарогу пераскочыў, тую сцежку, і ў плецень у чужы ускочыў і пайшоў на Колбаўку. А на Колбаўку, ужэ, палякі счыталіся. І адтуль прыехаў на Гомель. Паехаў у Данецк, устроіўся ў шахту. Із шахты выляз, гаворя, на вагонку прытуліўся, так мяне тоўк! пад бок да гаворя: “Парень, устань адсюль”. Я, гаворя, скок у бок. “Устань, — гаворя, — атыйдзі ў бок”. Я скок у бок. А вагонка, як шла, так у тую вагонку. З мяне б блін быў. Гляжу: перада мной ангел, з крыллямі, воласы красівенныя, красавец такі неапісаны. На мяне: “Парень, устань адсюль”. А што за “жэншчына”? А нявідзімая. Дамавыя ё. Колькі відзімых людзей, столькі нявідзімых.

37. Ішчэ гаварыў мне адзін чылавек, што жыў тут чылавек, і забалеў, атабрала ў яго ногі, не хадзіў. Яны і бальніцы аб’ездзілі, і усіх шаптуноў. Нідзе не памагае. Яны ўехалі ў Сібір. У Сібіры адна баба сказала маткі яго: “Шукай пятніковаю бабку і серядавую. Каторая ў серяду посціцца і ў пятніцу пасцяць. Яны табе памагуць”. Я гаворя, давай шукаць, нашла. Серядавая гаворе: “Я слабейшая, ідзі к пятніковай”. Я прышла к ёй, яна гаворе: “Вот, мая дзевачка, ідзі дамоў, пасадзі яго за стол на Кут, хай сядзіць да захаду сонца. Памалісь Богу за яго і скажы яму, штоб ні з кім-ні з кім не разгаварываў. Хай сядзіць, пакуль заходзіць сонца будзя. Перад захадам сонца вынясі за глухую сцяну яго, у задах хаты, пасадзі яго на вугле. Ніхай сядзіць, што яму ня будзя паказывацца, і без дзесяці дзвянаццаць ты яго забяры, еслі будзя помач яму, значыцца падыміцца і пойдзе. А яна сама дома малілась, прасіла у іх. І гаворя, сядзеў ён, зразу і мне падалось, што буран такі страшны, сцеліцца, гаворе, лес, так валяла ўсё, вецер такі, страх такі —паднялісь і воласы на галаве. Сяджу, утарым разам, гаворя, адкрываюцца дзверы, як із хаты выходзіцца, і мужчына гаворя: “Ідзі адсюль, імя назваў яго, і не разрушай нам сон”. Я, гаворя, сяджу, за трэццім разам чую разгавор: “Знаеце, яго нада адпусціць, патаму шта ў яго ішчо дзеці і ён ішчо молад. Нада яму прасціць”. І адкрыла дзверы жэншчына, па імені назвала і гаворыць: “Устань і ідзі дамоў”. І жонка бягіць за ім. І ён устаў і пашоў. Нявідзімыя людзі былі.

38. Эта пра нявідзімых. Жэншчына бедная жыла. Захацелі нявідзімыя памоч. Прышлі і далі ёй трубачку, гаворя: “Рэж і шый, толькі не разматывай”. Яна шыла і шыла, і ўсё было і было, і было. Захацелася ёй разматаць да канца. І ўсё.

39. Жыў чалавек такі. Жыў ён у Бердажы, возле Чачэрска. Хатка стаяла каля рякі. Ён жыў бедна-бедна. І, вот, ідзець, рыбку лавіў, усё хадзіў з кашальком, палачку на плячо і нясе. Ідзець, там баня стаяла і плача дзіцёнак, ён думае: “Мыўся хтось і забыў. Мылась каторая жэншчына і забылась рябёначка”. Ён узяў рябёначка, думае: “Ну, куды ж мне яго дзець?” Кашнэ было ў яго адно, дак ён у кашнэ ўматаў і думае: “Панясу. Хадзі, дзетка, дамоў”. І толькі іціць, явілась жэншчына. Яго звалі Напрэй ілі Парфен, гаворя: “Парфен, падаждзі! Эта мой рябёначак… ” Ён гаворя: “Атарапеў і стаю”. Аддаў. Яна гаворя: “Чым жа мне цябе наградзіць? Ілі штоб знаў многа, ну ўсё на свеце ілі штоб багаты быў, ілі век доўгі?” Ён пастаяў, пастаяў: “Спасіба за ўсё. Што падарыш, то і добра будзя”. Так жыў сто чытарнаццаць гадоў, знаў усё на свеце, к яму ездзілі са ўсяго света. Шаптаў і маліўся. Жыў сто чатырнаццаць гадоў. Патом памёр.

От ж-цы д. Неглюбка Ветковского р. Демчихиной Раисы Васильевны, 1941 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 2005 г. Т. 105. Л. 88-89.

40. К яму падойдзеш, ён голенькі. Яго ўматаеш, што ў цябе ні ё, развяжыш, ці ў платок, што на табе ё, у ета ўматаеш. І яна к табе явіцца, ета так казалі, адблагадарыт табе. У адной многа дзяцей было, нічога, голыя дзеці і баба голая, ні укрыцца, ні надзецца, нічога, яна ня спраўляецца лёну прясць, па сарочцы пашые, ён ня белены паламаецца. Ну, вот яна ідзець, бача дзіця, штось голенькае, яна штось сабрала і прыкрыла. І явілася к ёй, кажа: “А чым табе адблагадарыць?” Яна і кажа: “Нічога ня хочу, а штоб палатна”. Яна гаворя: “На трубку. І нікагда-нікагда яе не разматывай. Усягда кідай. Ізноў будзе поўнае, ізноў… ” Яна панашывала і дзярюг, і сарочак, ужэ ўсякія ўсячыны поўна у яе — некуды дзежы дзяваць. Яна гаворя: “Дай-ка раскатаю, пагляжу, што там”. Яна матанула. Яно пых! І ўсё. Ета разгавор такі ад людзей, ад старых. А ў нашым возрасце нікому нідзе не было.

От ж-цы д. Неглюбка Ветковского р. Халюковой Валентины Александровны, 1941 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 2005 г. Т. 105. Л. 84.

41. Мёртвыя дзеці, калі нежывыя раджаюцца, віхр еты, во, гуляя, аж да неба, ну вот, што вецер скруця пыль, аж да неба стаўбом, ета завецца — віхр, ета, кажуць, гуляюць дзеці малыя, ета, што нежывыя раджаюцца, і прыспаныя. Етыя дзеці гуляюць. І кажуць: “Віхар находзя, ежэлі захваціў цібе, прымерна, віхар еты — у полі даўней работалі і на плану, нада нагінацца і казаць: “Амінь! Амінь! Амінь!” Пакуль пройдзя, а то можа наўрадзіць. Ён можа ветрам дунуць, што можа і паралізаваць чалавека. Лячыць тады трэба. Знахар леча, малітвы чытае, шэпча, ваду шэпча. Мые жылы — рукі, ногі. Нехрышчоных дзіцей памінаюць. Перад Троіцай.

От ж-цы д. Неглюбка Ветковского р. Приходько Софьи Семеновны, 1923 г.р., зап. Лопатин Г.И., Романова Л. Д. в 2000 г. Т. 85. Л. 44.

42-47. Цяпер ужо няма лясоў, а, усё раўно, людзей колькі відзімых, столькі нявідзімых. I, вот, яны рэдка каму пакажуцца. Калі аснаваўся свет, адзін Бог браў сабе, другі — сабе. Iкалі падзялілі, дак той пахаваў. Саваоф сказаў: “Іх ніхто бачыць ня будзе”. Яны і сыйчас ёсць.

43. Тут дарожка была. Яна ішла адтуль да наскрозь. Он прышоў да кажа: “Павел (на бацьку майго), адступі во столькі”. А ен кажа: “Дзядзька, дак, як жа ня ў лінію будзе хата?” — “Няхай сябе ня ў лінію, а ня стаў каля етай дарогі. Ня нада”. Бацька яго паслухаў, адступіў. А, ужэ свёкар мой паставіў клець, хату не паставіў, а клець папала на ету дарогу. У етай клеци нявестка спала. Сколькі спала, усё ёй прыдавался. Яны ж не любілі, што на етай дарозе, етыя самыя людзі, што зваліся багатырамі. Ідзе яны ездзяць, там трава не расце, ня будзе росць. Яна, як мала ездзяць па ёй, так яна зарастае травой — каляя. Счас, во, асфальты, а тады дарогі былі. Дзе яны праязжаюць, там трава не расце. Быкнавенная дарожка з зямелькай. Па етым прызнавалі людзі.

44. Тады былі такія людзі, што умелі шаптаць ад пераходу, ад нявідзімых людзей. Людзей жа нявідзімых тожа столькі, сколькі відзімых. Ета ж цяпер не прызнаюць, а яны былі, яны і ё. Ну, дак, як прыздаецца, дак былі такія бабы, мужчыны, ну, ужэ, чэлавека, там, пашэпча, а тады бярэ спячэ піражкоў тры штукі, маленькіх, і бярэ палатна лапік, метры паўтары ці дзьве, і нясе, у нас зваўся “хрэст” (перахростак - Г. Л.). Ну, і клалі на храсту.

45. Яны быкнавенныя людзі. І разгаворы ў іх, як у людзей. Я бачыць не бачыла, а разгаворы чула. У мяне была сястра. Ей было дзвенаццаць лет. І пасцілі цялят малых на кладбішчы. І пайшоў дожч. Яны пахаваліся. Там была вярба такая паваленая, такая во, наперавес, крывая. Яны сталі ўдзвёх, адна на тэй бок, адна на тэй бок, і калышацца. І прыйшоў мужчына. Яна, як зірнула, так і спужалася — маментальна не стала гаманіць. Бацька мой, недалёка гумно была, быў у гумне, дзеўкі выскачылі, крычаць : “Сіма ўмерла! Сіма ўмерла!” Бацька прыбег, за яе і дадому. Прывялі такую жэншчыну, што яна знала. Матка пабегла за ёй, яна і кажа: “Бягі дадому, штоб яна ужэ загаманіла, так штоб нікому не расказывала”. І яна прыйшла, і тая атышла, стала нармальная. Ну, яна сказала: “Сімачка, нікому не расказывай, што табе, значыць случылась”. А пакуль яна прыйшла, другая пытае. Яна і кажа: “Бабачка, я нічога не бачыла, толькі, як сталі мы з Ганнай калыхацца (нашу Сімай звалі, а другую — Ганнай), а ён соў мне і кажа: “Хадзі!” А я спужалася і ўпала. У бальшом, доўгам пальце, і ў тры рады пугаўкі залатыя”. Так яна сказала, і болей не сказала.

46. Вот, мы сем кіламетраў жылі, у Неглюбцы, а тут у нас пасека была, прышлі мы лён біць, а дожч, а другая дзеўка кажа: “Будзіце дамоў іціць, і мне крыкніце, я выйду, пойдам разам ізноў”. Мы ідом, а лес той шуміць, асіны. Я кажу: “Давай Ганну крыкнем”. А ў лесе дзеўка стаіць і кажа: “Хто эта ідзець?” — “Быкнавенна, — кажу, — Сім, во, і Ганна”. Яна за мяне круць: “Хадзі!” І пабегля бягом. Калі ўжэ выбеглі далей, яна мне і кажа: “Эта ж не Ганна”. — “Эта мяне дзеўка звала”. Значыць, сустракалі яе. Яна бачыла ўсё ўрэмя. У нас стаяў двор каля калодзезя. Вот, раз мы выйшлі з маткай, і на дварэ стаіць пара каней бальшых, два мужчыны, абое ў доўгам адзежы, чорным і гузіках. Вот, яны так стракалі. Хоць дванаццаць часоў ночы, хоць дванаццаць часоў дня. Еслі харашо пройдзе, так харашо. Ад іх і ўміралі, і ратавалі людзей.

47. Яна была сільна красівая. Сталі за ёй ганяцца. На хвацеру, тады былі хвацеры, дзеўкі хадзілі кучкамі, хату наймуць, і хадзілі зімой, да паста на хвацеру ходзяць. Яна ідзець, павядзець хоць бацька, хоць дзед, пакойнік. Адна не хадзіла. І яны так хадзілі тры гады. Яна ўсё пужалася, пужалася, начало ў яе біеніе сэрца. І памерла.

От ж-цы п. Лядо Ветковского р. Чварковой Ефросиньи Павловны, 1916 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1995 г. Т. 56. Л. 31-25.

48-49. У нас дзед адзін быў — Мастабай. Еслі случыцца чалавеку, ён хадзіў адпрашываў іх. Адна баба расказывала, дзевяноста чатыры года, у Неглюбцы была гульбішча. Гулялі мы, нявесты былі. Мы гулялі бліжэй, а іх гульбішча дальшэ было. Но мы не зналі. Яно ж не відна. Адна адышла ад нас, аправілася. Iстала яна сохнуць. Прышлі к этаму дзеду. Ён сказаў: ”Іспячы хлеба, тры маленькіх булачкі, і дай кусок палатна. Я пайду прасіць”. Раз выйшаў — кот прайшоў. Не ідзі. Другі раз выйшаў - курыца. Эта то ж не ідзі. Трэці раз выйшаў — певень заспяваў. Не ідзі — пользы не будзя. Iчацверты раз выйшаў — нікога німа. Iпайшоў. Яны гуляюць. На калені стаў. Богу не хрысцяцца, а кланяяццаі стаяць на каленях. —Ну, што ты прыйшоў?”. — “Такое-такое дзела. — “А ёй не нада была дзелаць!”. — “Яна не знала”. — “Нет! Не просцім”. Прасіў. Прасіў. Iне ўпрасіў. Тады сталі знаць, што там гульбішча эціх людзей.

49. Узялі мужа ў салдаты. Жына жыла ў свёкра. Зімой спалі ў хаце, летам — у клеці. На той дарозе, дзе эці людзі ездзілі, быў пастроен дом. Iклець была на самам хаду, дзе яны ездзілі. Iяна расказывала, я сама чула: “Я пашла спаць у клець, мужык жа ў арміі. Прышлі ўтрох дзеўкі ў клець. Закрыта. Я гляжу, дзеўкі стаяць. Я галаву накрыла і маўчу. Адна: “Яна спіць”. Другая: “Да, яна спіць”. А трэцяя: “А я узнаю, ці спіць, ці ня спіць”. Узяла за падбародак і давай шчэкаціць. Штоб я не спужалась, я б сказала: “Сёстры, што вы дзелаеце?”. А я: “Што вы дзелаеце? Гад вас выпладзіў!”. У нас, у Неглюбцы, так ругаюцца”. Яна забалела. Iбалела цэлы год. "Не уміраю. Работаць няльзя. Млею.Сохну”. Пашлі к Мастабаю. Хлеба напяклі. Яны кажуць, еслі прашчаюць: “Туды і туды аднясі”. А еслі не прашчаюць, з хлебам назад ідзі. Ён прыйшоў, дзе яны гулялі. Стаў на каленкі, пачаў прасіць. А яны: “Што яна не сказала: “Сёстры маі, што вы дзелаеце, а “гад вас выпладзіў?” — “Яна спужалась!” Адна: “Нада прасціць”. Iпрасцілі. Сказалі: “Ідзі палажы этат хлеб туда і туда”. А куды, ён нам не сказаў. Iпадужыла яна.

От ж-цы п. Лядо Ветковского р. Ковалевой Ульяны Ивановны, 1931 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1994 г. Т. 56. Л. 112-113.

50. Для шэптаўмая баба пекла галышки с муки на скавараде на абратнай старане.

По рассказу ж-цы д. Неглюбка Ветковского р. Савостенок Александры Максимовны, 1930 г.р., зап. Нечаева Г.Г. в 1986 г. Т. 89. Л. 5.

51-53. Эта такія людзі, каторыя ў Бога ня хрышчаныя. Хрышчаныя — відзімыя, а ня хрышчаныя — нявідзімыя. Яны ў жодным сараі, у жодным даму ёсць, нявідзімыя людзі. Як іх не ўдрачыць… Вот, у сараі яны… у сараі нада апрятна атносіцца. Нельзя, дзе зря на двор хадзіць. Штоб у апрыдзялённае места. Ідзе па вуліцы мясцечка… тачок выдзьме. У мяне цётка з імі зналася. Усё хадзіла прасіць помачы людзям. Каторыя ж людзі не знаюць, ідуць, не знаўшы, вымачацца на іх, а яны не прашчаюць. Ну дак, цётка хадзіла прасіла іх. Ана, ужэ, скажа, ці падужае чалавек ці не падужае. Да панясе туды, булку хлеба спячэ, мацер’ялу дарагога панясе. Дак, як ім па душэ, дак яны прымуць яго, убіруць, а не па душэ — папарвуць. Яе дачка Улляна прасіла: “Навучы ты і нас, штоб і мы так дзелалі”. Ана кажа: “Дочачка радная, нікагда не навучу. Я сама, ужэ, баюся”. Таго шта, чый прымуць дар, а чый не. Во, Лёшу Марачкінаму случылася. Малады парань ішоў у сарай… і па-лёгкаму. Так, адзін прашчаў… старшы прашчаў, а малады не прасціў. Яна і сказала: “Не падужае”.

52. Асобенна ў садах нельзя на двор ні па-лёгкаму, ні па-цяжоламу. Ішчо наша цётка казала, дзе месцечка выдзьме чыстае-чыстае, нікагда туды ні плюнь, ні плоха не скажы, хоць і спатыкнешся, а толькі памалісь: “Прымі, Госпадзі, ва царствіе тваё”.

53. Мы ў Бабруйску работалі, так Ганна Енакова, там, на канаўцы… бярозкі, і пашла папіць вады і там павалілась. І мы падышлі, дак яна: “Вой-вой-вой! Не пайду я. Я з мамкай пайду!” Мы яе прынеслі, так да пяці часоў спала, а тады кажа: “У сядле на кані пад’ехаў, мяне кнутом — сцёб! А я вачамі — луп!” Мне самой так была. Во на етым лагу. Ішла, печ вытапіла, як нада ўправілась, пашла сянцо паварочаць. Ужо, думаю, карову даіць нада дамоў. І тут, у варотах, павалілася. Я знаю, як падала, і больш нічога не знаю. А свёкар быў яшчэ жыў, дак ён вышаў, а я ляжу без памяці, ён іспужаўся, давай мяне ў хату цягнуць. Уцягнуў. А я, вот, то лі п’яная, не разберу, ну, ні што, ну вот, у мяне ўсё атключылась. І так вот абмярцвела. Так я паляжала, Грышка з работы прыехаў, я трошкі і апомнівацца стала, ну, а ўсё адно. Ён тады гаворя: “Нада баба Фекла!” Селі паехалі вечарам. Яна мне і сказала:”Дзетка, ўсё пройдзе”. Каля цябе толькі пашучана.

От ж-ц п. Свобода Ветковского р. Карпенок Ульяны Михайловны, 1930 г.р., Суглоб Ульяны Дмитриевны, 1932 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1996 г. Т. 56. Л. 56-58.

54. Невідзімыя людзі — эта не хрышчоныя. Сколькі нас людзей, столькі невідзімых людзей. На кажнага чалавека есць невідзімы. Адам і Ева сатварылі грэх. У іх нарадзілася дзевяць пар. Яны палавіну схавалі, палавіну не. Значыць засталося палавіну нехрышчаных. Значыць ета невідзімыя людзі. Еслі ўгнявіць іх, так і плоха атнясецца.

От ж-цы п. Свобода Ветковского р. Барсуковой Ульяны Ивановны, 1948 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1996 г. Т. 56. Л. 33.

55. Вот, у Неглюбцы кажуць “багатыры”? — Былі, былі… — Якія яны былі? — Той будзе знаць, к каму ён прылятае. — Так, ён прылятае ці прыходзе? — Прылятае… прылятае… — Ён памагае ці перашкаджае? — Памагае. Да многа памагае. Я чуць чула. І я так расказываю. — Як ён называецца? — Багатыр.

От ж-цы п. Репище Ковтуновой Ефросиньи Александровны, 1917 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1996 г. Т. 56. Л. 111.

56-58. Ну, вот, паднімаецца віхарь. Ён жа і цяпер ё. Так, еслі у дзярэўні — зямля ж-та — пясок. І, вот: “Віхарь! Віхарь! Хадзіце пахаваемсь!” І еслі ты схаваешся ў абабак, то абабак, той разваля. Абабкі якія клалі? Снапы — у кучу, у кучу, да і падлазілі. І еслі ў сене, так і пакосы пазакідае. Вот, твая пожня і мая, так тваё сена ка мне паклыча-пазакідае. Ну, копы падзелалі. “Іван, пойдзем у капу схаваемсь”. І у адну капу, еслі бальшая, адтуль вецер, дождзь, а ты на другім баку садзішся. Ты ж не залазіш у капу, капа ж то плотная сложана. Селі. І тут зашумела! зашумела! — “Бабы! Бабы! Віхарь! Скарэй хавайцесь!” І пад адну капу селі мужчына адзін ці два і бабы. Тут віхарь схапіў тую капу і раструсіў яе, раскалацтў, казаў бы, сена сушыць. Мужчына гаворыць: “Падажздіце!” Вынімае ножык складаненькі: “Падаждзіце, бабы, не растраівайцесь!” Вынімае ножык эты ножык, і дзе яно круце віхарь, як, во, вада кіпіць, і ён эты ножык туды ўтыркнуў. І тут віхарь перастаў. І абразаваўся, дзе тый ножык, мужык — малады, красівы. Ён гаворя: “Ну, што ты надзелаў? Разбурыў капу. А дождзь яе намачыў”. А ён: “Я ж не вінават. Мяне ж пасылаюць. Эта ж тыя мы дзеці, каторых прысыпаюць. Так, скажы маёй матцы, штоб ёй дабра не было, як яна мяне прыспала”. — “А чый ты?” Ён і сказаў. Людзі ж знаюць, напрымер, ці дзякаў, сказаў, ці папоў. — “А я што? А мяне ж людзі клянуць і ўсяк гавораць. А мяне ж пасылаяць. Мне некалі і атдыхнуць. Скажыце ёй. Я б з ёй пагаварыў, да мне ўрэмя німа, заданіе ішчэ — ісці людзям урэд дзелаць”. Іздзелаўся віхрам і пакаціўся віхрам. Дзед той пайшоў к яго матцы, “так і так”. Так, яна сколькі жыла, усю жызню абеды спраўляла, малілась і ў царкву подань насіла, штоб яму Бог палегчаў там. (Вот, у мяне ё дзіцёнак. Я, во, лягла, атдыхнуць. Нада ж ноччу ўзяць да і пакарміць груддзю. А яна думае: “Ай!” А натоміцца: тады ж палолі і капалі — работалі сільна. Эта ў калхозе легчэ работаць, брыгадзір атышоў, так можна і пасідзець. “Дай, — думае, — я палажу і накармлю”. Да сама задрамала. А грудзь, еслі бальшая, узяла яго да і прыціснула. Ён і задушыўся Эта прысыпаюць так дзяцей).

57. А то баба. Іё мужык быў у арміі. Яна на лаўцы спала. І ўсё пра мужыка думае. І ён сказаў: “Чаго ты на лаўцы? Лаўка ж вузкая, а ты з дзіцёнкам. Ты ж дзіцёнка ў люльку, а сама пасцялі долей”. Тады ж, раней на палу спалі: салоу да посцілку. Паслала, і ён прыходзе. Лёг. Паляжаў каля іё, дамавы, ці Бог яго знае. І тая павесялела маладзіца: ходзіць ноччу, і ніхто не чуе, не бача. Пытаюцца у іе: “Чаго ты, Аксіння, стала такая?” — “А ка мне Іван прыязжае”. А он быў у арміі. Ані кажуць: “Малісь Госпаду Богу. Так як жа ен прыязжае, што ніхто не бача?” Так яна палажыла кала сябе дзіцёнка, два у іё было, аднаго пад тэй бок, другога — пад другі. Ды ён прышоў, гаворя: “Дак, чагой-та ты дзяцяй каля сябе паклала? Ты што”. Так яна падхапілася да дзяцей этых к сабе узяла да Богу моліцца. Так яна так выпужалася, што бабкі хадзілі шапталі.

58. Я яшчэ малая была. Дзядзька, мамкін брат, узяў у Марозаўцы жонку. І паехаў. Раньшэ ж ў Кіеў ездзілі на зарабаткі. То аглоблі, то палазы. Хто ў Амерыку, хто ў Кіеў. Паехаў ён, а яна маладая. Ішоў свёкар яе ў хату, а яго хтось на пароге таўкануў, да чуць із ног не сваліў. Хтось-ці хадзіў, ці непрыяцель, ці дамавы, Бог яго знае. У кожнай хаце быў. Еслі яго ўкрывіш, ён тады дзелаў урэд. У сарае нельзя было спаць. Ён не любіў. І, вот, стала ёй плоха. Яе ўзялі і павялі ў цэркаў, пад “Эвангелю”. А тады былі бацінкі з дліннымі халявамі. У цэркаў вязуць, штоб поп “Эвангелю” пачытаў, так як возьме нязвесна хто, як сарве бацінак з нагі, як гукне ў дзверы. Тады ёй і рот крыве, і каўкае, і гаўкае. Ну, яе босую павезлі. “Эвангелю” станіць чытаць ужэ поп, а ёй плоха ўжэ.Яна ўзяла сярод ночы надзела сваю смярцёную адзежу, у дванаццаць часоў, узяла хлеба баханку і пайшла на перахросную дарогу. Паклала палатно адрэзанае і баханку хлеба. Малілась, малілась.Еслі ён хлеб прыме, то пераверне яго кверху жопай, а тым — уніз. Iпалатно ляжыць. Яна прыйшла і гаворя: “Угнявіла яна дамавога. Ні хлеб не ўзяты, ні палатно не ўзята. Ёй з етага смерць”.

От п-ки из. д. Старое Закружье Ветковского р. Ксензовой Софьи Кирилловнвы, 1914 г.р., зап Лопатин Г.И. в 1993 г. в Ветке. Т. 54. Л. 5, 17, 29.

59-60. Была старуха. І сабрала дзяцей. І пайшлі ў чарніцу. У ягады. Прыйшлі. Дзеткі бяруць, і яна бярэць. Тады чуе, рабёнак крычыць. Яна гаворэ: “Дзеткі, я пайду недалёка ад вас, а вы на месце бярыце. Я к вам прыду”. Прышла: ляжыць рабёнак голенькі і крычыць. Яна фартух зняла, таго дзіцёнка ўвярцела і паклала на места. Падходзяць к ёй у белым жэншчына і мужчына: “Бабка, чым цябе наградзіць?”. Яна: “Дзетачкі, нічым, толькі штоб я была негалодная”. Яны ёй далі бяросты і гаворят: “Нясі эту бяросту дамоў і не раскатывай яе да канца. Канца не даглядайся. Атрэж, колькі табе нада, і палож». Тая бабка прышла. Так і дзелала. І ўсё ў яе двары вялось. Тады ўзяла нявестку. І нявестцы прыказала так: “Рэж, колькі надо дзіцям. Да канца не нада раскатываць”. Тая так і дзелала. Узяла другую. І другой так прыказала. І тая так і дзелала. Узяла трэццюю. А трэццяя гаворэ: “Што эта я буду рэзаць і канца не дагляджусь?”. Раскатала да канца тую трубку — і дзе багацтва дзелася? Зароўлі і каровы, і коні — і ўсё прапала.

60. Ходзіць у белянькай адзежы. Еслі каня ўзлюбя, косы яму пляце.

От п-ки из д. Подкаменье Ветковского р.Клименковой Марии Ивановны, 1930 г.р., 1992 г. зап. Лопатин Г.И. в 1992 г. в Ветке. Т. 2. Л. 8.

61-64. Ну, вот, такія багатыры. І яны, еслі захочаць чалавеку ўрэд здзелаць, яны абязацельна здзелаяць. Если захочуць чалавеку дабро, нікагда не абідзяць, усё здзелаюць чалавеку харошая. Так што дабраходжыя — тыя самыя людзі, толькі што невідзімыя, ніхто іх не бачыў. Ні ўсім дадзена, хто з імі можа знацца, разгаварываць, дак той умее з імі абрашчацца. А мы ж людзі такія, што наш… вот ета тыя дабраходжыя. У іх свая традзіцыя, у нас свая. Вот, ідзець па лесу… мы кажым, ета цыклон ішоў, паваліў лес, там вон тоя… Ета ціпер мы прыдумываем, што цыклон. А калісь ніхто не знаў, што ета цыклон. Дык вываля, што хочыш. Ілі, вот, віхрам такім — да самага неба. І не відна, што ета стог сена стаяў. Як, вот, убярэ, дажэ следу ні станя. Былі калісь такія людзі здаровыя, яны ж і завуцца — багатыры.

62. Такое было. Яны ж ідуць калі на гульбішча… вот як віхры гуляюць па полю — ета ж яны. Вот, як ідзець віхар бальшы, абізацельна схілі галаву і кажы: “Амін, амін, амін… ”, пакуль пройдуць. А ён так, ехаў чалавек на калёсах, на кані. Яго як падняло, як панясло! І яго — ніхто нідзе не найшоў, ніхто нідзе не бачыў. Вот, такія дзяла былі. А ціпер ужо нідзе нічога не бачым і не знаем нічога.

63. Ё такія. Спытаюць людзі. З дабраходжымі гавораць. Ежэлі нада помашч чалавеку, так з дабраходжымі разгавараваяць. Думаюць, што к урачам абрашчаімся. А ё такія, што лечаць. І вот яны абрашчаюцца. А вот бы лі такія… У нас быў дзед адзін, дак дай жа гаварыў, што дажэ да Кіева даходзілі дабраходжыя. Малітвамі прасіў… і вернецца. І, вот, памагалі людзям.

64. Дачка была ў адных людзей. І, вот, адзін багатыр любіў дачку. Вот, я гавару, што багатыр. Ну, а бацька й матка ж ні зналі, што ён багатыр. Ну, ён знаўся, ужо, з іхняй дачкой. Ён як сядзіць і гавора, дак ужо настаяшчы чалавек. І мужчына такі, як усі. Ну, а калі, штоб жа ніхто не бачыў, дак ён жа дзелаіцца невідзімым. Ну, яны пажаніліся зь етай дачкой. І ўжо стала ў іх двое дзетак. Яны жылі скрыта, ніхто не знаў, дзе яны жывуць. Ну, і двое дзетак у іх ужо стала. І, вот, дзеткі пытаюць у маткі: “Ці ёсць у нас баба? Ці ёсць у нас дзед?” Ну, матка ж зная і бацька зная, што ёсць бацька і матка. Ну, а іх жа пускаць не хочаць. Ну, а патом, ужо, пусьціла матка, дак сказала: “Нічога не гаварыце, не расказайце”. Ну дак, хлопчык нічога не расказываў, а дзевачка — ужо баба і дзед пытаюць, яна й расказае: “Наш бацька… у нас папка такі, як ідзець куды, дак у шчэлачку вылазя… такая норка”. Ну, бацька пагаварылі з маткай, прысцераглі, там ужо, каго яны ўзялі і ўбілі етага багатыра. Як убілі багатыра, асталіся стаяць на аткрытым небі, матка і дзеці. Ну, некуды дзецца ім ужо. Ну, і матка гавора на сына: “Ты, сын мой, ляці салавейкам, а ты сукіна дачка, прыгай жабай, штоб цібе усе білі, плявалі, і усяк… ” Дачку пракляла, што дачка разьбіла сям’ю. А яна паляцела зязюляй. Іе дачка, во жабай прыгая, а сын пяе… салавейка… пяе птушачка салавей… Ну вот, і цяперака яна ні дзелая ні гнязда, нічога. А толькі пару яец знясе і ў чужое гняздо пакладзе. Ета, ужо, людзі вывядуць ёй — вот, як птушка другая. А яна ўсё… вот, усё, як да Пятра, яна усё крычыць. Як паслухаеш, дак яна кукуе: “Ку-ку! Ку-ку!” А як прыслухаешся добра, дак яна ўсё кажа: “Мой муж шаптурь, вылазь… адтуль… ” Вот такія пячальныя іе звукі. Як кукушка кукуе, дак прыслухайся. Да й жа вот такім жалкім голасам яна кукуе, не ўсё урэмя — да Пятра. А посьлі Пятра іе голаса німа нійдзе. Вот такая кукушка.

От ж-цы д. Столбун Ветковского р. Зуевой Марии Лаврентьевны, 1927 г.р., зап. Горшков М.М. в 1992 г. Т. 3 (видео). Л. 30-28.

65-67. Хлеб клалі на перахростках, хто спытае, атнос атносілі ад дабраходжых — хлеб на перахростках будзе пакладзён. Хто панімае, людзям спытае, дак ён жа пакладзе хлеб на перахростку не так што пакладзе, а пакладзе насавічок , а на насавічок — булачку. Эта кладуць увечары. Калі німа той булачкі, яна бярэцца спытае. А ежэлі булачку тую не прыме, то ж яна не спытае. Можа, яна і паспытае, а пользы наўрад ці будзе.

66. Я ляжала, думала, памру нідзелі дзве таму назад. У нас на дварэ яно случаецца. Толькі я, кураняты закрычалі, управілась ужэ ўранні, скот дагледзіла, закрычалі кураняты, я вышла, думала: “Можа, сабака”. На сабаку крыкнула, і тут жа, як ідзеш ад хвортачкі, як крутнула перада мной, як усё адно, сіняя кацелка, і міня галавой аб калідор. Так я ляжала не падымалась два дні. Схадзіла к маладзіцы — абышлось. Трапляюцца ў дварэ. Сама не знаю, чаго? Ці не залюбілі мяне? Чаго яны так дзелаюць?

67. А ў лесе раз была. Ляжала ня знаю колькі. Пашла ў грыбы. Грыбоў трохі назбірала. С сабакам. І прашла, так у нас — высокавольтная па лясу прарубленая. Прашла і запела песню: “У лесе на паляне сіротка ягадкі брала і сваю мамачку гукала. У-у-ух!” Яны мяне як хукнулі, я ўпала, толькі яшчэ ў знаніі была, даёнка мая чэраз маю галаву мільк! Я ляжала ўжэ на зямле, на шыгаллі — чэраз маю галаву. І хуста ў мяне з галавы спала. І я ні знаю, колькі я ляжала. Ці я доўга, ці ні доўга. Сабака сідзеў. Устала, кажу: “Госпадзі мой мілы! Што-та са мной такое?” Паднялась, хустачку, белінькая была на галаве, грыбы тыя падабрала, цяпун падабрала, іду да пякарні, мяне во як вадзіла, зайшла на пякарню, вады напілась, нявестка мая, з каторай жыву: “Што та з табой? Ты белая-белая”. Я кажу: “Дома раскажу”. І даёнка пагнулася. Унук выпраўляў дома. А сабака не атышоўся ад мяне. І сядзеў, пакуль я паднялася. Да рэчцы дайшлі, і па кладцы перайшоў, уперадзі стаў на берагу, ждаў, пакуль я перайшла кладку. Хацелі ўжэ іціць шукаць, доўга не было міня. Па грыбах небагата пахадзіла, а ляжала, ні знаю колькі, пакуль увайшла ў чуствіе.

От ж-цы д. Столбун Ветковского р. Халюковой Федоры Федосовны, 1910 г.р., зап. Лопатин Г.И.. в 1992 г. Т. 73. Л. 49.

68-70. Цётка мая знала. Я хацела навучыцца. — “Не хаці, пляменіца. Іх дзвенаццаць братоў. Прагаворыш не так — яны цябе вызавуць перагаворваць.

69. Хадзіў к дзеўцы адзін. І надзяваў адзёжу пад вянец. І умерла будта, гроб выняслі — віхарь падхапіў з гроба. А патом прадставілася падруге, з дзіцёначкам ходзіць: “Скажы маёй мамцы, штоб не беспакоілася. Я жыву харашо”.

70. Дабраходжыя. У чорнам, гузікі блісцяць. Эта невідзімыя людзі. У лесе песенку запела: “У лесе, на паляне, тама сіротка ягадкі брала, да сваю мамачку да гукала — гу-у-у!” І так грукнулі мяне, што ўпала даёнка з грыбамі, цераз галаву ляцела, платок у старане. Ад тых пор — квіт, не пяю ў лесе.

От ж-цы д. Столбун Ветковского р. Халюковой Федоры Федосовны, 1910 г.р., зап. Нячавева Г. Г. в 1991г. Т. 95. Л. 4-5.

71. 98.Пад Пятро пакажыцца табе стряхня. Голы чалавек, абуты ў залацістыя бацінкі, нос задраны. Голы. Касматы. Прызрак такі. Ілі Бог паслаў на землю. Не магу даказаць. Эта я па-старынушкі расказываю.

От ж-цы п. Городок Ветковского р. Волковой Агафьи Петровны., 1918 г.р., зап. Мазейко Л. М. в 2001 г. Т. 61. Л. 22.

72-74. Адам і Ева хадзілі голыя, не зналі стыд. А калі яны тое яблака з'елі, святы апостал прышоў, а яны хаваюцца. “0, — гаворыт, — бачу, што ужэ яблачка з'елі!”. I была ў іх многа дзяцей — дванаццаць пар. Яны пастыдзіліся сказаць, што ў іх столькі дзяцей. Яны толькі дзве часці сказалі, а трэцяю не сказалі. Вот, трэцяя часць — яна на свеце ё, толькі ж мы яе не даўжны бачыць. Яны ўсё роўна — жывыя людзі і жывуць. Усе людзі друг друга бачуць, а этых не даўжны бачыць.

73. Эта скрытыя людзі. Маладзіца адна расказывала. Ішла яна поле палоць, і стаіць каравашнік, і павесіў забалаць, платкі красівыя, мацер'ялы ўсякія. Я думаю: “Каравашнік папаў у ваду, та рассушываецца”. Я да яго даходжыю: ні каравашніка німа, ні возу німа, нікаго німа. Яна як прышла, тры гады ляжала, дажэ не пераварачывалася, і не схудала нічога, і памерла. Iне такая старая была.

74. Адна баба заблудзілася ў лесе. Пашла вечарам і заблудзілася ў Крысах. Гаворыць: "Хаджу, хаджу, цямнее, і думаю: “Не найду двара. А тады чую, ляскае. Эта, наверна, пастух гоне кароў. Гляджу, нічога ня відна. А, тады, гляджу, каля самага Крысіна хаджу. Села памачылася на дарозе. А назаўтра лягла спаць, і на пасцель так здзелала”. Яна ўстала ўранні, а ў нас тут старык лячыў, к нему са ўсяго свету ехалі лячыцца, ён прышоў і гаворыт: “Ты на дарозе мачылася?” Ён яе стаў лячыць. Ён лечыць, так просіць-упрашыець і дзяцей, і дзядоў, і прадзедаў, і ўнукаў, і праўнукаў.

От ж-цыд. Новиловка Ветковского р. АлесенкоАксиньи Борисовны, 1916 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1992г. Т.70. Л. 14.

75-78. Як магазін, так на етым месці яна жыла, і ў іх дзяцей не было. Як на Покаць ідзеш, там-ка пяскі. Яна ішла траву жаць. Ёй паказалася столькі мелачы, залатых грошай, яны па жоўтым пяску разасланыя. Гаворэ, я што бліжэй падыходжу, яны высыхаюць. Відзіма-невідзіма. Сама бачыла.

76. Тожы яны. Там, у нас, возера Пакатское была. Чаго яна пашла? Ці карова заблудзілась? У бальшы-бальшы празнік, Троіца ці Ўшэсце, і знае, што празнік, не доўжна, штоб хто-та праў на возеры, а яно пярэ пранікам, і такія скацеркі навабраныя, розных расцветак, што дажэ такіх нікагда не бачыла. Як стала падыходзіць, тая ў ваду — і скацерак німа. Гавораць, што дабрахожыя. Еслі ты харошы чалавек, урэда не здзелаюць, а еслі, вот, што-та… на сцежцы, дзе іхні ход, нічога дзелаць нільзя… можа чалавека іскаверкаць.

77. Гавораць, хутары калісь былі, па праваю старану поля, там усягда, дажэ нядаўна, я сама знаю, бабы хадзілі, пойдуць у салому, сажнуць і не знаюць у які бок іціць дамоў. Вот пападуць на тую сцежку, і, як усё адно завязана, не знаюць — і ўсё.

78. Хто небудзь іх бачыў? — Бачылі старыя! Як ваенныя, пугаўкі блісцяшчыя кругом.

От ж-цы д. Федоровка Ветковского р. Шаховской Нины Даниловны, 1939 г.р., зап. Лопатин Г. И в 1992 г. Т. 69. Л. 14.

79. Абы нідзе нельзя мачыцца. А, еслі прышлось, гавары: “Хто пры мне, прасці мне!”

От ж-цы д. Федоровка Ветковского р. Брейковой Матрены Матвеевны, 1928 г.р., зап. Лопатин Г. И в 1992 г. Т. 108. Л. 10.

80-81. Пашлі мы рана, яшчэ шасці часоў не было, і, вот, стаяць тры стаўбы, дажэ вышэй дрэў, і мужчыны тры стаяць, з братам я ішла. Сталі падхадзіць, і шух! — і нет. “Мішка, ты бачыў?”. — “Бачыў. Я баяўся табе сказаць”. – “А я табе баялась сказаць”.

81. А то мая цетка расказывала, што калісь лягла на дарожку, да так і заснула. Па лесу бяжыць маленькі, у бліскучых пугаўках: “А-ла-ла! А-ла-ла!" Калі да мяне дабег - шух! ветрам”.

От ж-цы д. Федоровка Ветковского р. Авсейковай Марии Никифоровны, 1919г. р., зап. Лопатин Г. И в 1992 г. Т. 108. Л. 26.

82. Дабрахожы — эта злаўрэдны чалавек, а дамавой — эта хазяін у доме, вот, напрымер, вужы жывуць у доме. На маём вяку ужэ была. Жыла я ў гародах, а патом пераехала сюды. Іду з работы, а мяне цягне толькі туды зайсці, толькі туды. Я стала на жэншчынах гаварыць. Мне адна жэншчына гаворе: “Ты, вот, увайшла, а дамавога з сабой не пазвала”. Я гавару: “А як нада зваць?” — “Нада была так сказаць: “Дамавой, пойдзем са мной дамой”. Тры раза. Ідзі ў тую хату і так скажы”. Перахрасцілась. Так сказала. І ўсё. Я хадзіла туды, і на гарод, і мне не хацелась туда ісці. А то цягне мяне толькі туды зайсці. Зайду, патом — сюда. Я у яе спрашываю: “Што такое дамавой?” — “Дамавой эта ё такі вуж. Ён жыве. Ён не злаўрэдны. Ён нікога не абіжае”. А дабрахожыя — эта такія людзі. Пакойнік — ён прыдаецца, што дабрахожы.

От ж-цы д. Малые Немки Ветковского р. Батраковой Веры Прокоповны, 1936 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1997 г. Т. 57. Л. 2-1.

83. Сколькі гадоў назад. Была свадзьба ў каго-та, ці эта ў нашай маткі гулялі. А Іван выпіў. Харашо выпіў. Ён дамоў прыйшоў, штаны здзеў да думае: “Дай скоранька на двор схажу”. Не то шта па-маламу, а па-бальшому. Проціў варот сеў. “З вуліцы ідуць утрох. Тры дзеўкі, такія высокія, чорныя адзежы, пугаўкі бліскучыя, ідуць прама на мяне. Я хоп! Штаны надзеў, няўдобна. Ані: “Фекля ваша дома?” Ён сказаў ці “дома”, ці “не знаю”. І як залёг. Шэсць нядзель ляжаў ці болей ляжаў. Ён прыйшоў дамоў, ён трошкі быў пад дзюбкай: “Мам, а мам, ідзі паглядзі з вуліцы, толькі сняжок прайшоў, ідзі паглядзі, тры дзеўкі к нам ва двор пашлі.” А вышлі — ні следа, нічыво.

От ж-цы д. Нинель Ветковского р. Прохоровой Веры Родионовны, 1939 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1993 г. Т. 68. Л. 5.

84. Матка мая відзіла. Памёр бацька. Запрагла каня: “Паеду саабшчу ў той бок”. Толькі з гары з'язжаю, узялася аўца чорная. Я па каню — яна быстрэй. Я каня дзяржу — аўца перастае. Я абратна па каню — яна быстрэй. Як, во, да раскрэсаў даехала, дзе што дзелася.

От ж-цы д. Нинель Ветковского р. Орловой Галины Ивановны, 1924 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1993 г. Т. 68. Л. 5.

85. Кагда-та мне мая мамка расказывала. Ёй была лет чатырнаццаць. Прыехалі з поля. Селі вячэраць. Было ў майго дзеда двое дачок і сын. I, вот, дзед адрэзаў акрайчык хлеба ад цэлае буханкі і палажыў на вакно. Мамка спытала: “Куды ты этат хлеб палажыў, цяць?”А ён: “Не тваё дзела! Каму палажыў, той возьмець!” А патом мамка паняла. Калі-та дабрахожы хадзіў. Дзед дагаджаў яму, што ён радзеў, штоб кароўкі былі, коні былі, авечкі былі.

От ж-цы д. Железники Ветковского р. Бурачковой Дани Васильевны, 1903 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1991 г. Т. 55. Л. 7.

86-87. Сястрэ маёй было восем гадоў. Пашлі мы з ёй за грыбамі. А там балацянка была. І мы ідзём: я з адной стараны, сястра — з другой. “Толька не пой! Людзей не прыўлякай!” А ана паёць. І ўдруг замоўкла. Што такое? Я падхажу: “Ты што? Усердзілась?” А ана паказываець: маўчы! Прыйшлі дамой. Ана маўчыць. Пазвалі бабку шаптуху. Та сказала: “Пячыце тры булачкі. Толька муку харашо прасейце. Тры платочка дайце мне. І тры дзесятовіка”. Прышлі на то места. Ана паклала тры платочка, тры булачкі на ніх, сверху — тры дзесятовіка. Пашаптала што-та. Сястра: “Мама, пашлі дамой”. Патом расказала: “Дзядзька выйшаў, у чорным, пугаўкі гараць бліскучыя, і на шапцы блісціць. Хацеў меня з сабой узяць. Зваў. Адвярнуўся і мне не гаворыцца”.

87. Другой раз пойдзеш за вадой, а у ніх над дваром птушка лятаець. Ані і не работалі, а дабра пално. Адна цётка пашаптала, престала птушка лятаць, і усё ў ніх не так пашло. Гаварылі, што ім дабрахожы памагаець.

От ж-цы д. Акшинка Ветковского р. Езерской Марии Ивановны, 1925 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1990 г. Т. 108. Л. 6, 8.

88. Баба мая памерла, а дзед узяў з Бесядзі другую. Дак яна пашла ў ягады ў Куцень. І вот, прышла… кнутам як лясня да лясня! Як лясня да лясня! У лясу. Я тады пагляжу: маленькія людзі — мужык і жэншчына і маленькая — малесенькія людзі. З карзіначкай ходзяць, ягады збіраюць. Эта баба нам расказала. Гавора, я іспугалася, а тады, дзе і дзеліся? Што за людзі? Наверна, этыя дабрахожыя. Красівенька адзеты, но маленькія: і сам, і сама, і малое. І з карзіначкамі. Ягады сабіралі. Гавора, тады дзе і дзеліся. А зразу кнутам, як хто лясня да лясня! Лясня да лясня!

От п-ки из п. Чырвоны Кут Ветковского р. Литвиновой Анастасии Даниловны, 1932 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 2006 г. в Ветке. Т. 63. Л. 19.

89-90. Гавораць, эта дабрахожыя. Да я не знаю, не траплялісь ні разу, а расказ вядзецца. Матка скрозь казала: “Нанач хату, спаць лажыцесь, штоб падмяла”. Эта харашо, а то, уродзе, ходзяць, дабрахожыя. Я ні разу іх не ўстрэчала. Штоб чыста была. Яны любяць чыстату. Гавораць, а штоб сам пабачыў, так апрыдзяліў.

90. Матка кажа. Было ў нас пяцёра каней. Iён аблюбаваў сабе каня, дабрахожы, і прыдзя, выгладзе яго, пачысця, сена пакладзе яму. Бацька кажа: “Што такое? Конь не бярэ сена есць?”. Лёг у сена. Прыходжае, вароты адчыняе, у чорным, з пугаўкамі. Ляжу, кажа, абмярцвеў: “Што будзя дзелаць?”. Як ішоў, каня абчысціў, пагладзіў, у сяннік сена грабе, яму ў яслі паклаў, пашлопаў яго па плячах: “Ну, аставайся!”. Дзвярамі ляп! Прыходжае бацька і кажа: “Ой, маладзіца, што я сягодня бачыў!”. — “Чаго ж ты не скажаш?”. — “Баюсь”. Бабе расказаў. — “Ну, глядзі ж! Нікому не расказывай болей”.

От ж-цы д. Перелёвка Ветковского р. Лукашевой Анны Петровны, 1914 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1997 г. Т. 57. Л. 12.

91. Рассказвалі. Дажэ сродственніца у нас, там, у Грамыках. Дамавы ў яе быў. Ляжа спаць, возьме дзіця яе, атнясе. Усім ніхто не пакупляе гасцінцаў, а у ёй есць. Так ёй вязло крэпка! Яна пачала мужыкоў другіх падлюбліваць. Э! Стала мужыкоў другіх падлюбліваць. Усё знішчыў з двара.

От п.ки из д. Новые Громыки Ветковского р. Громыко Татьяны Степановны, 1906 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 2005 г. в Добруше. Т. 7. Л. 7.

92. У бацькі была дзвінаццаць сынавей. Бог сказаў: "Прывядзі іх ка мне на паказаніе". Бацька той адказаў: "Ну, прывяду". Шэсць прывёў, а шэсць — не. Бог пытая: “Усі?” — “Не”. Тых, што прывеў, Бог наградзіў, імя даў. Тыя, што ў Глухаўцы жывуць, завуцца “кацапы”, што ў Покаці — “стараверы”. А тых, што не прыйшлі, затаіў. Іх палавіна: дамаходы, лесавікі — ета ўсе затоеныя. Як спалюбя такі цібэ — як хазяін, к жонцы ходзя. Хадзілі гуляць к Андрэю. Сядзім, пазасыпалі каторыя, адчыняюцца дзверы, ідзець хтось у шынялі, пугаўкі блішчаць. А, во, нейкі чалавек, так прапаў. Як пяройдзеш рэчку Пагарычку, йдзе мельніца — цэлая дзярэўня іх есць. Старыя людзі гавораць, там нільзя ні плявацца, ні мацерныя словы гаварыць — рот скрывя.

От ж-цы д . Бабичи Чечерского р. Лукомской Ольги Кирилловны, 1921 г.р., зап. Романова Л. Д. в 1998 г. Т. 75. Л. 22-21.

93-94. Дамавы багатыр, ета знаеце, штоб уражай на палях быў, мачыцца. Не дай Бог, памочысся і станеш на багатырскі след, і ходзіш шукаеш людзей, штобы лячылі цябе.

94. Старушкі гаварылі, што баба мая расказала, каторая ўмерла, дзевяноста пяць гадоў ёй. Хадзілі яны ў лес па ягады. І, вот, здаецца. Бачыць не бачуць, а голас гукае, гаворя: “Хадзіце сюда!” А мы, гаворя, стаім і глядзім: “Хто ж нас гукае, а нікога няма?” Падойдзем. Нікога няма, а голас чуем, што з намі гаворя. Гаворя: “Вы тут не хадзіце, вам тут не паложана хадзіць. Ідзіце вон на тую палянку. Там ё ягадкі. Сабірайце там ягадкі”. Мы, гаворя, пойдам на тую паляну, усыпана ўся краснымі ягадамі. Набяром, гаворя, і прыдзім дамоў. Ета, гаворя, багатыр дамавы палюбіў нас. Ён, еслі палюбя чалавека, ён, у каждым дварэ бывае. ( А еслі ён дамавы, што ён у лесе робіць?) Дамавыя, еслі аблюбуюць места, аблюбуюць чалавека, і яны тады ўхажываюць. Дажа гаварыла мая баба, каторая на Падлужжы памерла, вот, каждая хата і на каждым вугле ангелы святыя ахранюць усе дамы.

От ж-цы д. Старые Малыничи Чечерского р., Паладьевой Марии Михайловны, 1929 г.р., зап. Новикова Л. А., Нечаева Г.Г. в 1999 г. Т. 90. Л. 36-32.

95. Калі я маладая была, муж памёр. Сумна мне так была, трое дзетак засталося. Пайду, думаю, у клуб схажу, а дзеці спалі. Пайшла ў клуб, пабыла там трохі, трэба ж дзяцей паглядзець, як спяць, іду дамоў, гляжу, у суседзяў, каля гародчыку, жэншчына стаіць, уся ў чорным, абапіраецца рукамі аб штакеціну. Я падумала: “Можа, злодзіі якія?” Пастаяла яна колькі і пайшла ўздоуж вуліцы. Я за ёй. А яна пайшла, як птушка паляцела. Я бегла за ёй да не дагнала. Пасля ўжо падумала, што чалавек ня можа так быстра хадзіць. Вярнулася да свайго двара. Толькі падыйшла —аж дзверы расчыненыя. А дзеці спалі. Гавораць, як пабачыш такіх людзей, то замуж не выйдзеш. І я, вот, не выйшла.

От женщины, лет шестидесяти, из д. Гаёк Чечерскрго р. зап. Романова Л. Д. в 1998 г. Т. 75. Л. 149.

96-97. Дабрахожыя — эта, наверна, людзі былі такія дастойныя Бога. Эта я знаю, как мама мая расказывала. Як людзі жылі. Сараі тады былі бальшыя. І стаялі. Прышоў хазяін у сарай. А ён ездзя на кані там, па сраю. Дабрахожы. І хадзілі ў лес, так у лесі бачылі. Кажа, вот, панаравілась дзеўка такая красівая была, дак панаравілась. У лес пойдзя, прыбярэцца. І ён к ёй выходжываў. Любіў іе, што яна красівая. Любіў іе, выходжваў. Тады ж былі дабрахожыя, былі і русалкі. Расказаюць. І пра русалак расказвалі. Яны ж у вадзе, русалкі. Вылязуць на бераг, на бярозах калышуцца. Голыя, русалкі голыя. Дабрахожыя красіва апранутыя. Чыста адеты, стройныя, красівыя. Дабрахожыя былі такія парні. А русалкі былі ў вадзе ўсігда. Ета даўно было. Адкуль яны з’явіліся? Ета ж усё ад Бога.

97. Калі што плахое, балезні, то насілі на перакрыжаваньне падаркі такія. Палаценцы вешалі тут. Гаварылі, што й хлеб насілі. Дар… Гаварылі, што ета дабрахожым.

От ж-цы из д. Нисимковичи Чечерского р. Бусовцовой Марии Афанасьевны, 1924 г.р., зап. Лопатин Г.И., Романова Л. Д. в 2002 г. Т. 75. Л.172.

98. Пад такім дзеравам (запіс зроблены каля ліпы з вялікімі кустамі амелы) любілі невідзімыя людзі гуляць.

От ж-цы д. Покать Чечерского р. Минкевич Марии Артемовны, 1923 г.р., зап. Чижова И. Ю. в 1994 г. Т. 9. Л. 3. На наш взгляд, имеет смысл сранить с приведенным В. И Далем: “омела — вихоревл гнездо” (Даль В. И. Толковый словарь живого великорусского языка. М, 1989. Т. 2. С. 672).

99. Калі віхор ідзе, трэба чырвоную стужку з “барады” зняць і кінуць яе на віхор. Тады ён перастане круціць.

От ж-цы д. Покать Чечерского р. Романовой Веры Ивановны, 1944 г.р., зап. Романова Л. Д. в 1996 г. Т. 175. Л. 140.

100. У нашай дзірэўні бабі адной здавалася. Яна жыла недалёка, памерла ўжо. Хатка была над Сожам. І, вот, гавора: “Ляжу сплю, адкрываюцца дзверы ў хату, а я знаю, што закрыла. Ідзець такі чалавек кашлаты, і так міня напужаў, што я елі жывая асталася. І тады перабралася з таго места”. У белай рубашкі другой раз ходзя, на белым кані, сам — белы. І ў нас называецца “дабраходжы”. Хто гавора і “лесавік”.

От ж-цы д. Студенец Кормянского р. Хуторцовой Любови Николаевны, 1912 г.р., зап. Лопатин Г.И., Ананьева Т. А. в 1999 г. Т. 99. Л. 88.

101. Ваўфіліі спецыяльна пяклі хлябіну, штоб не саліць, штоб краста не дзелаць на ёй. І етат хлеб нада атнесць ноччу, штоб ніхто не відзеў на раскрэс, гдзе чатыры дарогі ва ўсе стораны і пасрадзіне палажыць хлеб і сказаць : “Прымі, Госпадзі, Божжы дар майго сына”. Сколькі сям’і ў нашым домі, столькі і той сям’і.

От ж-цы д. Кашковка Красногорского р. Берёзы Марии Захаровны, 1916 г.р., зап. Лрпатин Г. И. в 1993 г. Т. 11. Л. 18.

102. Звалісь у нас у прастанародзі “дабрахожыя”. Іх відзелі толькі такія, як Бабёр. Ён у Іванаў дзень цвяток відзіў. Яму гаварылі: “На цябе і коні будуць ехаць, і ўсякая нячыстая сіла будзе ехаць, а ты сядзі і глядзі ў адно месца. Ён, як пабачыў цвяток, так эта ўсё дашло яму”.

От ж-цы д. Любовшо Красногорского р. Пешко Полины Ивановны, 1930 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1993 г. Т. 97. Л. 125.

103. Свацця мая жыла, жылі ў лясу на хутары. Хадзіў к ёй дамавы, і лажыўся, і ён ляжа. Мужык з адной стараны, ён з другой. Ана на мужа: “Карп, ты бачыў?”. Яна бачыла, а ён не. І хадзіла нішчая. Стала яе ваўфіліць: “Сядзь на парозе і чашы галаву. Вычашыш вош і вазьмі на зубы — і эцім справішся”.

От ж-цы д. Любовшо Красногорского р. Ковалевой Татьяны, 1918 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1993 г. Т. 97. Л. 124.

104-106. 181-183. … глядзіць у чорным, пугаўкі блішчаць. Ён яго прапусціў, чуць жывы прыехаў. Бабка яго чуць адшыптала.

105. Кагда ідзеш, спаткнуўся, не гавары “Будзь проклята!”, а гавары “Гасподзь, спасі!”

106. На дварэ не хадзі па-маленьку, есць мяста дзе ходзяць невідзімыя людзі.

От ж-цы д. Несвоевка Красногорского р. Рябиковой Анастаси Ивановны, 1927 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1991 г. Т. 108. Л. 17.

107-108. Сечас не ходзяць. Хадзілі ў сорак васьмом гаду, пійсят дзівятым. Мы ж іх не бачым. Ідзёць, як клубок коціцца. Старухі знаюць: “Эта ж пакаціўся тэй і тэй”. Хто пакаціўся? Невідзімыя, што Богу не веряць, дак дзелаюць уражэства, то на нагу храмаіш, на галаву… Дзе яны бываюць? Вот, хреставая дарога, вышла із дзяреўні, дарога сюда ідзець і сюда, назывіцца хреставая дарога, толькі яны тут.

108. Хто іх мог бачыць? Толькі старухі, што Богу моляцца, толькі старухі. Мужчынам не давалі відзіць.

От ж-цы д. Несвоевка Красногорского р. Лямцевой Марии Радионовны, 1928 г.р., зап. Новикова Л. А. Нечаева Г.Г. в 2002 г. Т. 122. Л. 52-53.

109-110. Хадзілі мы із дзіреўні са сваёй за сем кіламетраў у школу. Зімой і летам пішком туда і назад. Зімой, када мы шлі после сімі ўрокаў дамой із Латакоў у Марозаўку пасредзі пуці, гдзе-та черіз трі кіламетра ў нас стаяла сасна, вайну прастаяла, і пулі іе там білі, і, вот, мы толька зашлі за эту сасну, па обе стораны окала дзіреўні стаят бірёзы, мы хадзілі, машыны жэ раньшы не хадзілі, і мы хадзілі адзін за аднім па цыпі па такой. І, вот, када мы падашлі к эцім бірёзам, і ўдруг з левай стараны ад бірёзы адзіляіцца дзевушка, плацце длінна-длінна, патаму шта ні я адна падтвержду, а мы хадзілі сем чылавек, пяць дзевачак і два мальчыка. Аддзіляіцца ад бірёзы дзевушка, у белам плацці, белыя воласы. На нас столька страху была. Мы ацыпінелі, і с намі ўчыціль хадзіл Нікалай Кліменціч, мы сталі і стаялі, пака ана перішла дарогу за сасну. За сасной была балота с камышом. Ана зашла ў эта балота і средзі камыша прапала. Пастаялі мы, пастаялі, без разгавора. Мы так іспугалісь страшна. Я прышла дамой, села і сіжу. Баба гаворя на міне: “Еш, чоты не еш?” Я гаварю: “Баб, такоя і такоя была”. А раньшэ ж хадзілі ў цэркву у Выдрыньку, за дваццаць пяць кіламетраў, і наша суседка хадзіла, Япончыха іе дражнілі, хадзіла ў эту церкавь, баба пашла і расказала. Ана гаворіт, што эта періход іхні, і сматріце, штоб вы кала этай бірёзы нікада ні садзілісь, ні памачылісь, ні аправілісь, а то буіт вам плоха.

110. І, вот, адна наша учыніца, ана жыла, дапусцім, не на правай старане, а на левай старане, і мы ўсё ні верілі, што ніпраўда, што нет піріхода тут, і туалет ані паставілі ні на том месці і адна ножка стала карочэ за другой. Туалет там паставіў ацец.

От ж-цы д. Перелазы Красногорского р. Чуевой Тамары Николаевны, 1944 г.р., зап. Боганева Е. М. у 2002 г. Т. 122. Л. 1.

111-114. А мне была вот што. Купілі мы, ездзілі мы на базар, купіла я сабе парасят, чорных, нікада не былі чорныя у міня, чорных парасят купіла, і раслі этыя маі парасятцы, як на пару, так раслі, так раслі, аж я радывалася. Бачу ва сне, вышла на агарод, во, сюды, ідзець свадзьба, з гармоняй мужчына ідзець ці парень, усі ў белых, і мужчына еты ў белым, і етага ўжэ не дакажу, як яны маглі черяз забор. Усі аказаліся ў нас на агародзі, і пашлі з музыкай паўз пуні і павярнулі во сюды, эта мне ва сне, і я ўстала, пашла стала ўпраўляцца, пашла ўнясла парасятам яду. Прышла, адзін ляжыць — здох. Быў харошы, вечарам карміла харашо. Пахараніла. Бачу, дома чылавека не было, кудысь у ноч паехаў, пераначавала. Не, эта шчэ да этага было. Эта з ўтарым парасенкам мне саздалася сон эты. І бачу ва сне во эты сон, што ішла музыка, кампанія эта. Ляжу на пасцелі і думаю: “Наверна, і тэй здох, што паўз пуні, і ўзялісь адсюль, з-за хаты, і черяз дарогу”. Точна. Паднялась, устала, панясла, вон тэй ляжыць — здох. Я расказываю, тут старуха жыла, Калодка, прышла ка мне я расказыю: “Так і так, — кажу, — у ва сне бачыла”. Яна кажа: “Дзевачка, глядзі, не дай Бог, тут, ідзе ты бачыла, як яны шлі, нічога не скажы, ні мачыся, і чысці, штоб ўсягда чыстая была этая дарога. Эта ішлі дабрахаджыя этыя свадзьбай”. Ну ета прайшло.

112. Як, ужэ кажаць, як у етай кампаніі да сам старшы, як, во, у цэганей важак, у іх такое паведзеніе, да ўсердзіцца, узліцца, то ўжэ нічым ні атводзіш.

113. … еслі чылавек аскарбіць. Адна расказывала, што шла баба яе цераз гарод, дзесь гуляла, цераз гарод ішла, і спаткнулася, і паляцела. Дак, кажа, яна заругалася, сказала: “Во, панаставіў тутачкі, як грабель, ёўнік рябы!” Яна за штось спаткнулася. І назаўтря ёй скарёжыла рукі, як граблі, і не разагнуць, не сагнуць, і не выпрастаць. Раньшэ была болей знахарёў. Павязлі, падказалі куды, павязлі ету старуху к етаму знахарю. І ён кажа: “Ну, падаждзі. Гуляй тут. Сядзі”. Пайшоў у сад. “Пайду я пагаманю. Папытаю у іх”. Ён з імі знаўся. “Пайду папытаю ў іх, памагуць яны ці не памагуць? Ці ўсердзіліся, можа?” Пашоў. Доўга-доўга не было. Прышоў: “Вот, відзіш, мая галубачка, як ты іх аскарбіла! Вот ён усердзіўся. Што ты казала? Яны ж мне расказалі. Нашто ты казала, як паляцела, што, кіёўнік рябы?” Ну, ніхто ж не казаў етага, як прывязлі. А яму сказана ўжэ. Яны расказалі яму, што так і так нас аскарбіла. “Ну, — кажа, — я цібе падлячу”. Два разы вазілі. Тады машын не было, на конях вазілі. Рукі выпрямілісь, зашывілілісь.

114. У ноч пастухі пасцяць коняй. І, вот, пра аднаго кажаць, Веры Запрудавай брат, і хтось расказываў, што спаў-спаў кала коней кала етых. Падняўсь і пашоў. І пайшоў, я гляжу: “Куды-та ён пашоў?” Ён пашоў, па балоту і пашоў, ні топіцца, ні што. І перішоў балота. Па вадзе і пашоў. Ну, ў чом дзела? Ета дабрахожыя вялі. Он прошел через болото? Прашоў черяз ваду, не ўтапіўся, ні што. Наверна, панравіўся ён ім.

От ж-цы д. Перелазы Красногорского р. Горло Марии Ивановны, 1932г. р., зап. Боганева Е. М. у 2002 г. Т. 122. Л. 1-2.

115-120. Наша, пакойная ўжэ, Ганна бачыла етага багатыря. Расказала, у школу шла, і тут віхарь такі, на полі, з Грознага, мы ў Грозным жылі, і віхарь захадзіўся, і вышаў чылавек такі бальшы, барышня, такая красавіца, і нічога ім не сказала, пашла-пашла-пашла, і яны ўсі: “Бачыця?! Бачыця?! Паглядзіце! Бачыця?!” Дак, усё расказывалі пра етых багатырёў. Но хто з багатырямі знаўся, каму плоха было очэнь, а каму харашо. Ані невідзішчыя. Багатырі — эта духі Бога. Іх ні ўсі відзяць? Каму толькі паложана. Кто встречался с богатырямі, тому хорошо было? Не очэнь. Наша, сколькі, во, жыла, столькі гарявала.

116. А хто кажа: “Багата жылі, хто з багатырямі зналася”. А як знацца? Ну, хто? Граматныя людзі, былі умныя ўсякія.

117. Так расказывалі. Прышоў старычок такі, маткі дома не было, адна дачка дома была, аны на рабоце былі, а яна там, і папрасіў у яе адзецца, прышоў голы, а яна яму не дала. Так было ёй плоха.

118. Казалі, усё што яму нада, штоб ты ўсё і дала. І ты, ужэ, з імі сазнаўся, штоб ўсягда, як яны прышлі, штоб ўсягда было на стале ўсё. Яны пьюць і ядзяць? Можа, не ядзяць. Но, во, на Радуніцу пойдзіш, ці ж яны ядуць, пакойнікі, а нанясуць жа вой я ёй!

119. А ета ж расказывала Дусіна матка. Яе багатырі вадзілі. І яна ж начавала. Угашчалі ўсім, усё і было, а дзе была не зная. Як яе прывялі, як яе адводзілі. Якія яны былі? Убраныя, бальшы чылавек, крупemны. Пра адзежу не казалі .

120. Быў дурны хлопец, малады дваццаць адзін год, калісь у Ялоўцы паехалі свяціць паску, дак расказывалі. Павязлі к знахарю яго, стаў ён дурны, павязлі к знахарю, ён сказаў, пашоў, не было і не было на дварэ, уходзя і кажа: “Нічога не здзелаю”. &‐ “А чаго?” — “Удаўнілась. Штоб сразу”. А ён кажа: “Вышаў на двор па-маламу. А ішла пара багатырей на роспісь. І ён сцаў, брызка ўпала ў вока пряма маладой, і так яна абазлілася і здзелала, што здурэў. І ўдаўнілася ўжэ. Прасіў-прасіў і не мог упрасіць”. І так ён і прапаў, хлопец такі.

От ж-ц д. Верещаки Новозыбковского р. Ковалевой Нины Михайловны, 1932 г.р., Лидзии Максимовны, 1931 г.р., зап. Боганева Е. М. в 2002 г. Сш. 22. Ар. 7.

121-117. У нас дзядзька мой, не, Сіпчык быў, пайшоў ён конь пасьвіць. Чуе: “Кува, кува, кува”, падыйшоў – дзіцёнак голы ляжыць. Ён дакумекаў, дзядзька тэй, ён з сябе сарочку – раз, разарваў да і узяў этага дзіцёнка накрыў. Узяў на рукі і палажыў. Яна выскачыла, дабрахожая женшчына, да і кажа: “Ну, спасіба, табе, добры чалавек!” — “Прасі, — кажа, — што табе нада. Што табе нада, таго і прасі”. Ён, кажа, думаў-думаў: Хлеба папрасі – адін хлеб будзе весца, грошы папрасі — адны грошы будуць. Дак ён і кажа: “Я шчасця хачу!” Яна, — кажа, — білась-білась, білась-білась. “Ну, — кажа, — яшчэ што?” — “Нет, не нада, — кажа, — нішто, адно шчасце!” — “Ну, — кажа, — ладна”. І было усё у Асіпчыкавых. Вот такая быль. Што было б, каб ён дзіцёнка не накрыў? — Нічога, а, можа, што і нехарошее.

122. Яшчэ дзядзька Андрэй быў яшчэ пацаном, ну, гадоў, пятнаццаць, яны жылі ў пасёлку. Яны пагналі – коней пасьвілі ў полі… . і лёг спаць. Чуе: дзын-дзын-дзын-дзын-дзын. А тады завязвалі жарабятам званкі ат ваўкоў, што б жа званілі, і тады ваўкі не падыдуць. Я так і падумаў, што бягіць жарабёнак да і бумкае. Падхапіўся: а тройка такая, эх, увабраная — німа-ведама, красівая, свадзьба шла, і пелі, і танцевалі. Падняўся, глядзь-глядзь — дзе што і дзелася. Па дароге ехалі, па сваёй.

123. У нас расказывала адна жэншчына. Вот у старыннае-престарыннае уремя. Тады ж не пайдзі ў цэркаў – грэх бальшы. У палажэніі была жэншчына, патом у клеці, клеці такія былі на агародах, пастроены, маладыя спалі там із мужыкамі. Так яна была у палажэніі… . вышла с клеці заране, (эта дзествіцельна так было, мне расказывалі, і я расказываю). І дабрахожы перыд ёй: “Пайдзём з табой!” — “Нет, не пайду!” — “Пайдзём, а то плоха табе буде!” — “Нет, не пайду!” І не пашла, і роділа калеку.

124. Тады адна у нас жэншчына, яна красавіца была бальшая, наўпроціў кладбішча было. Яна пряла увечары кудзелю, пряде, пряде, а ў вакно – стук-стук-стук. Кажэ: “Пайдземце са мной, будем год (разам?)”. Ну, ана не сагласілася, і жыла бедна, недастача была, плоха.

От ж-цы д. Яловка Красногорского р. Прищеп Анастасии Устиновны, 1935 г.р., зап. Смирнова И. Ю. в 2002 г. Т. 122. Л. 21-23.

125. Жыта. І колькі ж нас па зямле ходзім мы, колькі нас, столькі ж невідзімых ё. Людзі такія, як і мы. Будзя так, круця віхарь, круця, круця, круця, круця, як яны едуць, не найджай, а ўніз прыкланіся і: “Амін! Амін! Амін! Амін!” А то магуць акалечыць. Было ў чалавека дзванаццаць дзяцей. Хадзіў старычок. А хто хадзіў? Эта хадзіў Бог. Пахадзіў. Прыходзя. Яму стыдна, што дванаццаць дзяцей: шэсць дзевачак, шэсць мальчыкаў. Он прышоў, схаваў пад печ тры дзевачкі, тры мальчыкі. Старычок падперязаны, у белянькай рубашачцы: “Ну сколькі ў цябе (там, Раман ці Іван)?” — “А шэсць”. — “А! Дак, шэсцера… А яму сказалі, ідзі, дак, штоб помач якую, эта ж Гасподзь, накіня. Пашоў ён, маладзіцы і кажа: “Ну, давай ужо высаджываць іх з падпечча”. Па імені заве: “Вылазьця!” А іх нету. Ен іх забраў. Дак сколькі нас, столькі іх. Ёсць сцежачкі і дарожачкі. Наряжаныя. Пугаўкі залатыя ў мужыкоў. Жэншчыны — красавіцы. Прадзед, маткін дзед быў, Аўсей. Яны ўсё к яму ездзілі, абедалі, як усё адно к аццу сваему заезжалі. Но ніхто не відзіў. Ён з імі знаўся. Абед згатовя. Усё здзелая.

От ж-цы д. Яловка Красногорского р. Прищеп Анны Исааковны, 1933 г.р., зап. Новикова Л. А., Нечаева Г.Г. в 2002 г. Т. 122. Л. 51.

126. Баравой, палявой, дваравой, лесавой, а над німі глаўны — Адам Адамавіч. Малітву пашэпчэш, хлеба булку ўверціш у няломанае, хоць палаценца, хоць платочак, да нарастанькі атнясеш, дзевяць паклонаў паложыш. Спаць не даюць, сна не дапускаюць — ні сна, ні яды. І просяць усех чацвярых: “Я ж ня знаў, да на ваш след ступаў. Вы мяне прасціце, мазгоў не мітусіце, крыві не паліце, сэрца не таміце, раба Божае (імя) асвабвадзіце. Ішла Божая Маць дварамі, палямі, марамі за яснымі вачамі, залатымі крастамі… ” Как хлеб паложыш, назад не аглянісь. Будзе шум такі страшны, гул. Ані пяшком ходзяць. Відзець іх можна толькі ноччу. Ані, как залатыя сіяюць. Калёса на жалезным хаду у іх. Сам ад іх не асвабадзішся. Нада ка мне. Я пашапчу хлеб.

От ж-цы д. Старые Бобовичи Новозыбковского р. Кожемяко Лукерьи Устиновны, 1924 г.р., зап. Лопатин Г.И., Леонтьева С. И. в 1999 г. Т. 108. Л. 18.

127-128. Мая матка, пакойная, стала малаціць, тады ж, гумны былі, рана ўставалі. Так, ён, казала, ходзіць пад яблынамі, мужык такой. Я пытаю: “У чом ён надзет?” — “Ва ўсём белым. Ходзіць пад яблынамі”. Я гавару: “Ты не спужалася?” А тыды чэраз скока яна сабе вока на колас спорціла. Я гавару: “Бачыш? Эта к няшчасцю ўсё”. Калі яго ўбачыш к няшчасцю.

128. Лячылі бабкі. Вот, адна баба, ана ўжэ выехала к дачке, гаворыць: “Як толькі дванаццаць часоў, ка мне ў хату прыходзіць і паліць шчэпачкі, рукі грэіць. Я бачу, што мужчына, а ўстаць не магу. Ён папаліць, рукі пагрэіць і пойдзець.”. Так, адна старуха, ана давай ёй расказваць: “Баба, такое-такое дзела”. Яна гаворыць: “Ты пасцялі на пячы скацерць, штоб ён прыйшоў. А тады мне скажы”. Яна, ужэ, адхаджыла. Болей ён на пайшоў.

От ж-цы д. Белая Дубрава Костковичского р. Приваловой Татьяны Ивановны, 1914 г.р., зап. Лопатин Г.И., Нечаева Г.Г. в 1998 г. Т. 83. Л. 5.

128. Ад ветру

Первым разам, Божжым часам Госпаду Богу памалюся, Прячыстай Мацеры пакланюся і ўсім святым апосталам. Прашу я, раба Божжая Дуня, вазьміце у раба Божжай (імя) ета ветряное ліха.

Дзе ж ты гуляў, дзе ж ты буяў, і што ты (імя) даў, штоб назад атабраў.

Правялікі гаспадын лесавой, правялікі дваравой, Антоній лесавой, Сціхваній палявой і бізыменный дваравой і маць Маланія, правялікая гаспадыня, прасі сваіх сынавей, каторыя нам шкоду здзелалі. Ты ж іх радзіла, ты ж іх выправіла.

Палянскай гарой, ішоў святы Петра-Павел і стрэл ветра Ціха, прыказаў ветру Ціху: “Вазьмі з раба Божае ветраное ліха. Где ж ты буяў, где ж ты ей болі даваў, штоб назад атабраў”.

Ішоў сам Гасподзь і Прячыстая Маць раба Божжае помачы даваць. Ні мой Дух, Гасподні.

От ж-цы д. Казацкие Болсуны Ветковского р. Волковой Евдокии Семеновны, 1925 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1995 г. Т. 52. Л. 14.

129. Ад ветру

Первым разам Божжым часам Госпаду Богу памалюся, Прячыстай Божжай Мацеры пакланюся, кіеўскім, пячэрскім – усім сілам нябесным. Прыступіце ка мне, уся нябесная сіла, Прасвятая Маць Багародзіца, на етай парэ, на ранняй зарэ.

Устану я рана, умыюся бела, выду ў чыстае поле. У чыстым полі ўстрэчу тры дзявіцы цароў: первы цар – лесавой, другі – палявой, трэцці – хазяін дваравой.

Упрашаю вас, умаляю вас сваім ціхім духам, малітвай, маткіным нараждзеніем. Выгаварываю раба Божжай (імя) на етай парэ, на ціхай гадзіні ціхі вецер. І выгаварываю, вымаўляю, высылаю ў чыстая поле, на сіняя моря.

Есць на свеці моря. На тым морі стаіць дуб, Пад тым дубам стаіць дзедзька сівабародзінькі. Ен нічога ні апавядае, адны херувімы садзяржае і з етага раба Божжай ціхі вецер высылая, яму помачы давая.

Каторага слова ні знаю, Госпада Бога прызываю. Дай жа, Госпадзі, помач.

От ж-цы д. Казацкие Болсуны Ветковского р. Волковой Евдокии Семеновны, 1925 г.р., зап. Лопатин Г.И. в 1995 г. Т. 52. Л. 20.

130. Ад ветру (От сучайных упадков)

Лес зеленой, лес земленой, богатырь моладой, Вы не один, вас 12 усих, у шубы одевались, белой полой покривались, у дорогу убирались, ишли ж вы фирями, бурями, ницами лозами, крутыми беряжками, жовтыми песками, широким надворьем, раба божия (имя) не знала, на следок стала, то простите, не дивите, не сама я вас прошу, просяас месец, краснае солнышко. 3 раза.

С листков, принадлежащих п-ке из д. Старое Закружье Ветковского р. Кужельной Прасковьи Сергеевны, 1933 г.р., пер. Лопатин Г.И. в 2006 г. Т. 121. Л. 4. Достались по наследству от свекрови Кужельной Параскеве Павловне (1901-1998).

131. Ад ветру

Зара, зараніца, Божая памашніца, кіеўскія празнічкі, залатыя ўгоднічкі. Шлі яны, шлі, зашлі ў Гасподні дом, селі за сталом, раба Божага (імя) прызывалі, боль угаварывалі з буйнай галавы, з румянага ліца, з шыі, з рук, з ног, з жывата, з грудзей таску вынімалі. З буйнай галавы, з румянага ліца, з касцей, з машчэй, з усіх печаней боль угаварываю. Угаварываю ад усякіх балезней, штоб па жылах не хадзіла, сэрца не ташніла, касцей не ламіла.

Па еты раз, па еты час, па ету мінуту. Як зара патухае, так етага чалавека (імя) боль пакідае.

От ж-цы д. Литвиновичи Кормянского р., Козловской Натальи Павловны, 1930 г.р., зап. Лопатин Г.И., Романова Л. Д. в 1999 г. Т. 91. Л. 31.

132. Ад дамавіка

Первым разам, добрым часам. Лес лесавой, хазяін дамавой, пазволь мне па майму двару прайці і следа твайго не перайці. Не здавайся ні ў хадзе, ні ў лесе, ні ў пуці, ні ў маем собственнам доме. Я ў лес пайду, не адгукнуся і назад не аглянуся. Хоць будзеш гукаць, а я сваім духам дыхну, а хвастом перахрышчуся.

Амінь.

От ж-цы д. Литвиновичи Кормянского р., Козловской Натальи Павловны, 1930 г.р., зап. Лопатин Г.И., Романова Л. Д. в 1999 г. Т. 91. Л. 32.

133. Ад ветра

На чыстам поле, на сінем моры стаяць тры касцелы. У касцелах стаяць тры сталы. За прэстолам сядзелі 12 апосталаў. Ані сядзелі, друг з другам размаўлялі, у Дуні волас на воласу развівалі, на жоўтыя пяскі, на зяленыя лужкі адпраўлялі.

От ж-цы д. Старые Малыничи Чечерского р. Громанцовой Лидии Михайловны, 1925 г.р., зап. Нечаева Г.Г., Новикова Л. А. в 1999 г. Т. 90. Л. 35.

Геннадий Исаакович Лопатин,
ведущий научный сотрудник Ветковского музея
старообрядчества и белорусских традиций

Опубликовано: Palаeoslavica. XVII/ №2.Cambridge.2008. С. 183-217.

• < О животноводческой обрядности в белорусском народном календаре
• О семантическом сопоставлении композиций заговорных текстов и орнамента рушников >